Een mooi -maar ook beetje ouderwets- vertoon: kroonprinses Mary die diep door de knieën gaat voor koningin Letizia of Mette-Marit die een kniebuiging doet voor koningin Máxima. In Nederland zien we deze reverence, of kniksje of curtsy nooit. Hoe zit dat, en hoe doet een prinses hem nou het best?
Tekst: Karlijn Hoftijzer. Dit verhaal verscheen eerder in Vorsten 10 2023.
1. Geen exacte wetenschap
Verschillende landen, ander protocol, rangen en standen – het zou zo handig zijn als er een stroomschema of beslisboom is om te bepalen voor wie een prinses een reverence zou moeten maken. Het zou prinses Amalia goed uitkomen nu ze vaker op het internationale toneel verschijnt. Maar zo simpel is het niet samen te vatten, vertelt etiquettedeskundige Reinildis van Ditzhuyzen. Dat komt vooral doordat de reverence wat uit de mode is geraakt en niet alle koningshuizen er nog waarde aan hechten. De regels zijn dan ook niet langer in beton gegoten, terwijl de duidelijkheid van protocol bedoeld is om ongemakkelijke momenten te voorkomen. ‘Men raakt nog wel eens in paniek als een koning of koningin de ruimte betreedt. Dan is het fjn om houvast te hebben en te weten hoe en wanneer men hem of haar aanspreekt of begroet’, legt Van Ditzhuyzen uit.
2. Reverence voor hoger in rang
Bij de reverence is er één belangrijke stelregel: een vrouw maakt er alleen eentje voor iemand met een hogere rang. In de koninklijke praktijk maakt een prinses, hertogin of gravin dan ook een reverence voor een koning of koningin. Zo zal de Britse hertogin Sophie geen reverence maken voor kroonprinses Mary van Denemarken. Een burger mág een kniebuiging maken voor een koningin, maar dat is geen stelregel meer. ‘Tegenwoordig zien we de reverence eigenlijk alleen nog als overblijfsel van een omgangsvorm bij koninklijke dames. Bij de openingsceremonies van de nog steeds talrijke bals in Oostenrijk is een reverence de manier om een dans te beginnen, ook als je niet van koninklijken bloede bent’, weet van Ditzhuyzen uit eigen ervaring te vertellen. Leeftijd speelt overigens geen rol: toen Camilla nog geen koningin was, heeft ze bijna tien jaar lang een reverence voor koningin Máxima gemaakt.
3. Juliana wilde geen gedoe
Prinses Amalia dankt het aan haar overgrootmoeder koningin Juliana dat de reverence aan het Nederlandse Hof geen rol meer speelt. Zij wilde liever als een ‘gewone mevrouw’ benaderd worden en zo’n kniebuiging schiep in haar ogen alleen maar afstand. Van Ditzhuyzen legt uit: ‘In de 18de eeuw was een kniksje een gebruikelijke begroeting door een vrouw voor een man. Het verschil in aanzien tussen man en vrouw verdween langzaam en de handdruk, een teken van gelijkheid, won in de 19de eeuw aan terrein.’
4. Vast gebruik in veel landen
Een aantal landen hecht nog steeds waarde aan de reverence. Kroonprinses Mette-Marit van Noorwegen, kroonprinses Mary van Denemarken of prinses Catherine van het Verenigd Koninkrijk zullen altijd door de knieën gaan voor een koning of koningin. Koningin Letizia van Spanje maakte ’m ook nog voor Máxima toen ze zelf nog prinses was. In Japan en Thailand zagen we toenmalig prinses Máxima een reverence maken voor de keizer en koning.
5. Het gastland bepaalt
Amalia hoeft in Nederland geen reverence te maken voor koningin Máxima, maar het zou zomaar kunnen dat ze het wel doet als ze koningin Margrethe begroet op een galafeest in Denemarken. Of dat gewenst is, hangt af van wat de gastvrouw bepaalt. Stelt zij het op prijs dat prinses Amalia een kniks doet? Dan zal dat van tevoren worden gecommuniceerd. Zo wordt een ongemakkelijk moment voorkomen. Aan de andere kant betekent het niet dat kroonprinses Mette-Marit géén reverence doet als ze in Nederland koningin Máxima begroet. In Noorwegen is een reverence gebruikelijk dus zal Máxima een reverence van Mette-Marit gewoon toelaten. De kans is groot dat Amalia dan weer geen reverence maakt als ze op bezoek is bij koningin Mathilde van België, omdat ook daar de reverence geen vast gebruik is. Volgt u het nog? Het blijft een mooi teken van eerbied, volgens Van Ditzhuyzen. Dus bij twijfel geldt: ‘Liever een reverence te veel dan te weinig. Of liever: laat je vooraf informeren.’
6. Meghan leerde: ook voor (schoon)familie
‘Weet je hoe je een kniebuiging moet doen?’ Meghan vond het een absurde vraag van Harry, vlak voordat ze de grootmoeder van haar verloofde voor het eerst zou ontmoeten bij prins Andrew thuis. De Amerikaanse dacht dat een curtsy alleen voor de bühne was, en niet in privékring. Ze leerde al snel: de curtsy wordt in het Verenigd Koninkrijk bloedserieus genomen. Oók tijdens een afternoon tea op een doordeweekse woensdag.
7. Niet elke keer
In het Verenigd Koninkrijk is de regel: een reverence (of curtsy in dit geval) maakt men alleen bij de eerste keer dat men iemand met een hogere rang die dag ziet. Catherine hoeft dus niet aan de lopende band Camilla met een kniebuiging te begroeten tijdens bijvoorbeeld Trooping the Colour. Het is wel mogelijk dat ze het voor de camera’s nog een keer doet terwijl ze elkaar op het paleis al hebben ontmoet, om scheve ogen te voorkomen.
8. Was het een knie of nie?
Of Máxima een reverence maakte voor koningin Elizabeth tijdens het staatsbezoek in 2018? Sommigen denken van wel, maar Van Ditzhuyzen betwijfelt het. ‘Omdat Elizabeth een regerend vorst was en Máxima een aangetrouwde koningin, zou je een verschil in rang kunnen zien. Maar ik denk dat Máxima gewoon door haar knieën ging vanwege het lengteverschil. Dan ziet een kniksje er charmanter uit dan vooroverbuigen.’ Maar alles is mogelijk, zo ziet ook Van Ditzhuyzen. ‘Het blijft immers een teken van eerbied. Dat heeft hier niet misstaan.’
9. Eigen regels maken
In het Verenigd Koninkrijk is de regel dat alle vrouwelijke familieleden een curtsy maken voor een koning of koningin, zelfs de jonge prinses Charlotte heeft het al onder de knie. In Denemarken geldt dat in principe ook, maar daar lijkt koningin Margrethe dan weer een uitzondering te maken voor haar zus Benedikte, zo signaleert de Noorse
koningshuisdeskundige en Vorstenmedewerker Trond Norén Isaksen als we hem vragen naar de reverence-gebruiken in de Scandinavische landen. Naar de reden blijft het gissen, aldus Isaksen: ‘Misschien omdat Benedikte als enige van de drie zussen geen koningin is?’ (Hun zus Anne-Marie is ex-koningin van Griekenland.)
10. Koningin door de knieën
Gaat een koningin dan echt helemaal nooit door de knieën? Isaksen heeft uitzonderingen meegemaakt: ‘Sommige ouderwetse royals zoals koningin Margrethe en prinses Astrid van Noorwegen maken ook een kniebuiging voor een kist tijdens een begrafenis, ook al had de overledene een lagere rang. Althans, dat deden ze voordat leeftijd en lichamelijk ongemak hen inhaalden en het maken van een buiging moeilijk maakten.
11. Foutje is zo gemaakt
Isaksen signaleert dat (kroon)prinsessen het zelf ook niet altijd helemaal kunnen volgen: ‘Ik heb kroonprinses Mette Marit een buiging zien maken voor Camilla toen zij nog Hertogin van Cornwall was (en dus ‘mede-kroonprinses’). Ze maakte er ook een voor Barack Obama, en normaal gesproken maak je geen kniebuiging voor presidenten. Het waren koningin Sonja en prinses Astrid die haar leerden hoe ze een reverence moet maken, maar misschien had ze er moeite mee zich te herinneren voor wíe ze een buiging moet maken.’ Zo blijkt maar weer: een foutje is zelfs door prinsessen zo gemaakt.
12. En zó moet ie
Reinildis van Ditzhuyzen: ‘Je zet je rechtervoet op de tenen achter je linkervoet, terwijl je tegelijk door je knieën gaat. Blijf daarbij goed rechtop staan! En dan weer omhoog bewegen. Eventueel kan de (lange) jurk worden vastgehouden.’ Een duidelijke buiging is belangrijk, maar zo diep als de reverence van kroonprinses Mary van Denemarken is niet voor iedereen weggelegd.
Hoe zeggen we het nou eigenlijk correct? Juwelenexpert Martijn Akkerman legt het uit.
