Vrouwen buitenspel aan het Japanse Hof

Door Karlijn Hoftijzer. Dit verhaal is gepubliceerd in Vorsten 11 2021 en aangepast aan de actualiteit.

Prinses Mako trouwde na een lange en gecompliceerde verlovingsperiode met haar Kei Komuro. Daarmee doet ze afstand van haar plek in de keizerlijke familie. De Japanse troon is voorbehouden aan zonen, broers en neven van het staatshoofd, maar met slechts twee mannen onder de 60 is de spoeling dun in de familie van keizer Naruhito. Wordt het geen tijd voor een vrouw op de troon? Oerconservatieven aan het Hof en in de regering lijken nog steeds niet zover.

Doet ze het of doet ze het niet? Dat is de vraag die in Japan een behoorlijke tijd rondzoemde rondom prinses Mako (30), de oudste nicht van keizer Naruhito. Al in september 2017 maakte ze haar verloving met oud-klasgenoot en rechtenstudent Kei Komuro bekend, maar van een huwelijk is het pas na vier jaar gekomen. In 2018 was gebrek aan voorbereiding een excuus, en in 2019 werd de troonsbestijging van haar oom genoemd als reden voor uitstel. In 2020 kwam er die pandemie waardoor een groot feest niet op z’n plaats was. Maar later leken deze hobbels in de weg een bliksemafleider voor privéomstandigheden die Mako ervan weerhielden met haar geliefde in het huwelijksbootje te stappen. De echtgenoot van een prinses dient van onbesproken gedrag te zijn. Dat is Kei wel degelijk, maar zijn moeder is in een slepend financieel conflict verwikkeld met haar voormalige verloofde. Het Japanse Hof zag het om die reden nog niet zo zitten om hun prinses weg te geven aan een familie die zijn zaakjes niet op orde heeft. Op dinsdag 26 oktober is het er dan toch van gekomen: tijdens een sobere bijeenkomst gaf Mako haar jawoord. Daarmee verandert haar leven drastisch: ze zal niet langer deel uitmaken van de keizerlijke familie omdat ze met een burger trouwt. Dat heeft de wet zo bepaald. Voor Mako hoeft het niet zo slecht uit te pakken, ze vertrekt hoogstwaarschijnlijk met Kei naar de Verenigde Staten en in zekere zin is een huwelijk met een burger een ontsnapping uit de gouden kooi die het leven aan het Japanse Hof eigenlijk is. Maar vanuit het oogpunt van het Hof is het een groot probleem: er is weer een lid minder in een al behoorlijk kleine familie.

Bezweken onder druk

Eerst even over die gouden kooi. Regels, protocollen en letten op je woorden: ieder lid van welk koningshuis ter wereld ook zal beamen dat een koninklijk leven niet altijd over rozen gaat en dat vrijheid relatief is. Japan spant hierbij echter de kroon. Hier staat de regering in de hoedanigheid van het Agentschap van de Keizerlijke Huishouding aan het roer van het Hof en heeft de keizer in de praktijk maar weinig in de melk te brokkelen. Het Agentschap waakt over tradities en protocollen en bepaalt praktisch elke stap en elk woord van de keizerlijke familie. Letterlijk. Vragen van de pers aan de keizer mogen uitsluitend schriftelijk gesteld worden en antwoorden worden geredigeerd door functionarissen – niets wordt aan het toeval overgelaten. Meer dan eens zijn er de laatste decennia verhalen naar buiten gekomen over prinsessen die bezweken onder de druk van het hofleven. Zoals Masako, de echtgenote van de huidige keizer Naruhito, die als nieuwkomer aan het Hof zwaar depressief raakte en in 2006 zelfs een tijdje bij Beatrix en Máxima in Nederland verbleef om even lucht te krijgen. Ook hun dochter Aiko voelt de druk en is op haar jonge leeftijd al eens voor zware vermoeidheid behandeld. Aiko (nu 19) moet thuis hebben meegekregen hoe haar moeder jarenlang niet goed in haar vel zat. Naruhito en Masako, allebei modern en westers geschoold, zijn dolgelukkig met de komst van hun dochter, maar Aiko zal ongetwijfeld doordrongen zijn van het feit dat ze door velen als een teleurstelling wordt gezien omdat het haar niet is gelukt om als jongen geboren te worden. Als meisje mag zij volgens de wet haar vader niet opvolgen. Na haar geboorte rijst daarom in de politiek heel voorzichtig de vraag of die wet niet eens aangepast moet worden: op dat moment zijn er naast haar vader en zijn broer Fumihito geen mannelijke familieleden meer – als je Aiko’s inmiddels 85-jarige kinderloze oudoom Hitachi voor het gemak even niet meerekent.

Echt gemotiveerd wordt er niet over de kwestie gepraat: conservatieve regeringsleiders hebben de overhand en de discussie wordt met een zucht van verlichting van tafel geveegd als in 2006 toch nog Aiko’s neefje Hisahito wordt geboren, als derde kind en eerste zoon van Fumihito. Hij is de eerste jongen in de keizerlijke familie in ruim veertig jaar en het potentiële probleem rondom troonsopvolging is even van de baan. Maar toch. Als de nu vijftienjarige Hisahito geen zoon krijgt, zal de 2600 jaar oude, ongebroken keizerlijke lijn met een existentiële crisis te kampen krijgen. Sinds een wetswijziging in 1947 zijn de mogelijkheden voor troonopvolging flink beperkt, voor die tijd konden mannelijke troonopvolgers ook nog wel eens tevoorschijn worden getoverd via concubines of adoptie uit andere familietakken. Vrouwelijke keizers kent de geschiedenis wel, maar enkel als tussenoplossing, als een troonopvolger bijvoorbeeld nog niet oud genoeg was om als keizer te functioneren. Na de geboorte van Aiko opperden regeringsleiders om de toenmalige troonopvolger Naruhito de mogelijkheid te geven een zoon te adopteren, maar dat heeft geen doorgang gevonden.

Lees ook

Ze is jong, getalenteerd en de dochter van de Thaise koning. Sirivannavari heeft het helemaal voor elkaar!

Goed opgeleid

Maar heeft Aiko, de dochter van de keizer, dan echt helemaal geen bestaansrecht? Of die andere vrouwen in de familie, Mako en haar jongere zus Kako (26)? Vrouwen spelen in de lijn van troonopvolging volgens de huidige wetgeving zelf geen enkele rol, en kunnen ook geen kind op de wereld zetten met recht op de troon zolang bij de vader geen dynastiek bloed door de aderen stroomt. Kort door de bocht: alleen als ongetrouwde prinses zijn ze nog van betekenis, dus worden ze zolang het nog kan er in hun eentje op uitgestuurd om de keizer te vertegenwoordigen in binnen- en buitenland. Aiko is nog wat jong om naar het buitenland te gaan, ze zit in het tweede jaar van haar studie Japanse literatuur aan de Gakushuin-universiteit. Mako en Kako hebben al wel een en ander van de wereld gezien. Mako heeft haar land verdienstelijk vertegenwoordigd in onder meer Peru, Bolivia en Honduras. Daarnaast werkt ze als onderzoeker aan het Universiteitsmuseum van Japan, ze heeft een grote interesse in kunst en cultuur, spreekt een aardig handje gebarentaal en studeerde Engels in Dublin, museumstudies in Leicester en kunstgeschiedenis in Edinburgh. Kako heeft in 2018 haar studie aan de Christelijke Universiteit in Tokio afgerond, waarbij ze ook een semester in het Engelse Leeds podiumkunst en psychologie studeerde. Ze is bovendien een getalenteerd kunstschaatster. In 2019 maakte zij haar eerste officiële buitenlandse reis, naar Hongarije en Oostenrijk. Het zou zonde zijn om deze frisse, goed opgeleide en breed geïnteresseerde dames naar de achtergrond te zien verdwijnen, vindt ook het merendeel van de Japanse bevolking. Uit een recente poll blijkt dat 80 procent van de ondervraagden het prima zou vinden als ook de prinsessen een mannelijke troonopvolger zouden kunnen voortbrengen. En nog opmerkelijker: 87 procent heeft geen bezwaar tegen een vrouw op de troon.

Frisse wind?

De conservatieven in de regering blijven echter terughoudend over een wijziging van de wet uit 1947. Vorig jaar werd wel geopperd om de afzwaaiende prinsessen een rol binnen de overheid te geven, om zo nog van betekenis te kunnen zijn. Dit jaar is er ook een commissie in het leven geroepen die met ‘voorzichtige gesprekken’ de mogelijkheden verkent om de prinsessen meer betekenis te geven om zo te voorkomen dat Hisahito over enkele jaren als enige van zijn generatie overblijft. De Japanse premier Yoshihide Suga gaf de commissieleden te kennen dat de kwestie ‘raakt aan de fundering van de natie’, maar tegelijkertijd voelt hij er weinig voor om met de conservatieven in zijn partij de confrontatie aan te gaan. Toch zou ook hij moeten besefen dat een wetswijziging in het voordeel van de prinsessen mooie pr zou zijn voor een familie die mijlenver van het volk staat. De moderne Naruhito en Masako zouden hoogstwaarschijnlijk geen bezwaar maken tegen een wetswijziging, hoewel ze hun dochter de vrijheid van een burgerleven ook van harte zullen gunnen. Maar zij zijn geen partij voor het conservatieve Agentschap en de regering. In dit najaar wordt de conclusie van de commissie verwacht, maar het is nog maar de vraag of het dit keer wél lukt om een raam open te zetten voor een frisse wind door het keizerlijk paleis.

Kates warme nest

De Middletons zijn al tien jaar schoonfamilie van de Windsors, maar wie zijn de ouders van Catherine eigenlijk? Lees dit en meer in de nieuwe Vorsten.