Door Karlijn Hoftijzer
Blauwe kijkers onder haar lange lok, knuffelen met zieke kinderen, maar ook huilende Britten bij Kensington Palace. Inmiddels al 24 jaar na haar overlijden leeft prinses Diana nog steeds voort dankzij deze en vele andere iconische beelden. Waarom kunnen we haar maar niet vergeten? Een mode-expert, een auteur, een correspondent in Londen en een historicus blikken ieder vanuit hun eigen expertise terug op het fenomeen Diana.
Modisch verantwoord
Het beeld dat Peggy Weijergang, tussen 1989 en 1997 chef mode bij tijdschrift Elle, het meest is bijgebleven van prinses Diana, is haar fotoshoot door Mario Testino voor Vanity Fair in het jaar dat ze overleed. Eerder al zag ze Diana van een ‘anoniem muisje’ veranderen in een onafhankelijke vrouw, zeker vanaf het moment dat ze zich losweekte van Charles. “Ze ging zich op een gegeven moment heel sexy kleden. Dat was in het Britse koningshuis absoluut ongebruikelijk. Kijk maar naar Kate, die ziet er altijd keurig uit, die kun je niet betrappen op sexy gedrag. Maar Diana droeg tegen alle regels in decolletés, een minijurk. Mensen zijn natuurlijk altijd gecharmeerd van een prinses die wat rebels is, dus dat heeft indruk gemaakt. Ik heb het altijd goed gevonden dat ze haar kleding gebruikt heeft om haar persoonlijkheid te ondersteunen. En ze wist zich naar de situatie aan te passen. Tussen de landmijnen in Angola droeg ze een blouse en een broek, maar net wél het juiste bloesje en de juiste broek. Daar kun je ook de fout mee ingaan. Alles wat ze deed, was altijd modisch verantwoord. Ze was een opvallende verschijning, maar door de tragiek van haar verhaal en haar ontwikkeling heeft ze iets achtergelaten. Het mysterie rondom het auto-ongeluk blijft.” Moniek Bloks, auteur van boeken over koninklijke vrouwen, bekijkt Diana’s overlijden vanuit een historisch perspectief: “Het is een tragisch verhaal: de mooie prinses die onrecht is aangedaan, ze heeft geen ‘nog lang en gelukkig’ gehad en gaat ook nog eens dood. En haar man wordt daarna dan wel weer gelukkig. Als het nou alleen bij een scheiding was gebleven en ze daarna was hertrouwd, dan hadden we er heel anders naar gekeken. Omdat ze zo definitief dood is, kom je niet verder in het verhaal en blijft het een tragedie.”
Een ‘gewoon’ meisje
Correspondent in het Verenigd Koninkrijk Lia van Bekhoven kijkt terug op die dag in augustus 1997 waarop Diana om het leven kwam: “Het overlijden van Diana was ongelooflijk heftig en uniek. Maar ook zijzelf, haar leven, was uniek. Ze was de meest gefotografeerde vrouw ter wereld toen ze overleed. Ze was een fenomeen, een instituut, een koninklijke superster. Ik begrijp wel waarom mensen haar nog steeds vereren, ze hebben een groot deel van haar leven met haar meegeleefd. Ze was 19 toen ze zich verloofde met Charles en ze was 36 toen ze stierf. Bijna twintig jaar werden mensen dag in dag uit met haar geconfronteerd. Ze kennen haar verhaal als hun eigen levensverhaal.” Ook historicus Herman Pleij kan de obsessie destijds met Diana verklaren. “Diana representeert een gewoon meisje met gewone emoties. Hoewel ze niet zo gewoon was trouwens, ze kwam uit een adellijke familie, haar grootmoeder was hofdame. Maar het is een groot contrast met wat men gewend was van de Windsors. Het is daar gebruikelijk om geen emotie te tonen, op elkaar gericht te blijven. Zij toonde emoties, daar had ze plezier in en dat bouwde ze uit. Ze merkte dat ze daar succes mee had. Zij trad juist naar buiten.” Pleij doelt daarmee onder meer op het spraakmakende interview met de BBC uit 1995 waarin interviewer Martin Bashir de prinses onder valse voorwendselen voor de camera zou hebben gekregen om haar zo historische uitspraken te laten doen over haar relatie en schoonfamilie. Diana’s broer Charles Spencer eiste in 2020 dat de onderste steen boven komt, de BBC opende voor de tweede keer een onderzoek. Prins William noemde het onderzoek een stap in de goede richting: ‘Het moet de waarheid boven tafel brengen over de werkelijke omstandigheden die hebben geleid tot het Panorama-interview en de daaropvolgende beslissingen die destijds door de BBC zijn gemaakt.’ Pleij: “Al die Windsors spelen permanent overspel. Dat hoort in het milieu en bij hoge adel. Dat zijn altijd verhalen om van te smullen. Maar hier heb je iemand die er voor het eerst middenin zit, die reageert zoals gewone mensen reageren. Zij denkt: wat krijg ik nou? Het was toch uit tussen Charles en Camilla? En dan doet ze allemaal dingen waar mensen zich in kunnen verplaatsen. Diana bevond zich op het hoogste niveau maar schoof de protocollen opzij en deed voortdurend uitspraken als: ik ben eerst moeder en echtgenote en pas veel, veel verder prinses maar daar heb ik niks mee. Daarmee neemt ze mensen enorm voor zich in. In Nederland is het populair: gewoon doen. Je moet uitstralen dat je een gewone man of vrouw bent. Dat spreekt de Nederlanders aan in Diana.”
Bedevaartsoord
“Mensen die jong sterven, blijven altijd mooi en bijzonder”, zegt Van Bekhoven. “Als Diana was blijven leven, dan was ze waarschijnlijk getrouwd, weer gescheiden en had ze nog steeds ruzie met de pers. Het was dan nooit mooi afgerond. Omdat ze jong is overleden, is ze wat men in de religie een heilige noemt. Ze voldoet aan een iconisch ideaal. Waar men blijkbaar toch behoefte aan heeft.” Pleij denkt er hetzelfde over: “Dat blijft door televisieseries voortleven. Ze wordt gepresenteerd als de hoeder van zieke kinderen en dat spreekt aan. Ze was een enorm warme vrouw. Dat ze zieke kinderen omarmde wordt met terugwerkende kracht sterker gemaakt: ze was onbevreesd voor de dood. Dat hoort bij heiligen, evenals relikwieën. Kensington Palace is een museum geworden met zalen vol jurken van haar. Het is een bedevaartsoord geworden.” Van Bekhoven plaatst daar wel een ander perspectief tegenover, en wel de schaamte die de Britten voelen voor hun massahysterie in de zomer van 1997. “Nadat ze overleed waren er duizenden mensen die een week lang met natte ogen door het land liepen en haar begrafenis zagen. Ik herinner me nog heel goed al die kaarten die in de poorten van Kensington Palace gestoken werden. ‘We zullen je nooit vergeten’, stond erop. En twee jaar laten lag er nog slechts een handvol boeketjes op haar sterfdag. De Britten willen er niet aan herinnerd worden. ‘Dat we ons zo hebben laten gaan bij de dood van een prinses’, zeggen ze nu.” Het zijn nu vooral de media die nog erg met haar bezig zijn, ziet Bloks: “Er wordt nog zo ontzettend veel over haar gemaakt, mensen verdiepen zich steeds weer in haar leven. Het levert wat op, dus dat snap ik. Maar wordt het een morbide fascinatie?” Van Bekhoven: “Er is een krant in het Verenigd Koninkrijk, The Express, die je The Diana Express kunt noemen. Het is onvoorstelbaar hoe zij 23 jaar na haar dood nog steeds erin slagen om haar elke week op de voorpagina te hebben.” Bloks: “Nog steeds wordt de discussie gevoerd over wie er schuldig was in haar relatie met Charles.” Die discussie leeft echter niet bij iedereen, signaleert Bloks: “Als ik over Camilla schrijf, merk ik dat het vooral de oudere generatie is die daar heel fel over is. Fel over wat zij denken dat er is gebeurd. Ik schreef eens een artikel over Camilla’s recht op de titel koningin, dat heeft ze gewoon. Daar is geen discussie over mogelijk. Maar tóch blijk daar dan weer een discussie over mogelijk te zijn.” Van Bekhoven: “Het Britse koningshuis heeft zich niet hoeven aanpassen omdat de monarch al bijna 69 jaar op de troon zit. Er is nog niemand geweest die haar heeft opgevolgd en daarmee een nieuwe generatie heeft aangesproken. In het bijzonder prins William gaat een nieuwe generatie aanspreken.”
Slachtoffer of superster?
Die nieuwe generatie, die nog in de luiers lag toen Diana en Charles het nieuws domineerden, komt dankzij series als The Crown in aanraking met het verleden. Daarin zien van Bekhoven en Pleij wel een probleem. Van Bekhoven: “Er zijn mensen van de generatie van William en Harry die niet veel van Diana weten en haar nu dus zien volgens de fictie van de serie en dat voor geschiedkundig correct aannemen. Eigenlijk kan dat niet. Charles moet nog koning worden, en ik kan me voorstellen dat ze ten paleize doodsbenauwd zijn over de gevolgen voor zijn populariteit door de manier waarop hij nu wordt afgeschilderd. Ik vind dat een realistische angst. Er zullen veel mensen zijn die zich afvragen: heeft hij zich echt zo gedragen? Heeft hij Camilla echt nooit opgegeven? En dat is slechts één voorbeeld.’ Pleij vindt het ook lastiger om nu over Diana te praten omdat mensen de actrice in The Crown als referentiekader zien: “Maar het programma is wél van hoge kwaliteit en er zit historische kennis achter, want er zijn veel bronnen bekend.”
Lees ook: Bernhard en Annette, een huwelijk door dik en dun.
Van Bekhoven ziet ook goede kanten aan de serie. Zo wordt het beeld van Diana genuanceerd, multidimensionaler: “Ze wordt vaak afgeschilderd als slachtoffer of als internationale koninklijke superster. In de serie is ze zowel manipulatief als kwetsbaar. Dat vind ik aannemelijker. En ze heeft nare streken, ze is vrij hysterisch en neurotisch. Maar ook ontzettend lief en liefdevol, meegaand en empathisch. Dat vind ik het sterke. Het zet Diana in een context die aannemelijk is en haar mens maakt. Maar: zoek je dat? Al die ‘Di-hards’ zoeken daar niet naar. Die willen vasthouden aan dat beeld van een icoon zonder smet op het blazoen.”
Nalatenschap
Anno 2020 wordt de vergelijking getrokken tussen Diana en haar schoondochter Meghan, die in haar korte tijd aan het Hof ook zo getergd werd door de Britse pers. Van Bekhoven: “Diana stond net als Meghan voor het moderniseren van een stoffig koningshuis. Zij brachten glamour en probeerden het open te breken maar dat is beiden niet gelukt. Diana was de eerste royal die een hand gaf aan mensen met aids. Dat was een doorbraak. Ze bemoeide zich met mensen die normaliter door de royals met rust gelaten werden. Dat was een grote aantrekkingskracht, mensen hadden dat niet eerder meegemaakt. Dat een Britse royal zo emotioneel was en zo open, openlijk sprak over emoties en zelf ook die emotionele problemen had: als Diana ergens voor staat, is het daarvoor.” Bloks beaamt dat. “Haar goede dingen moeten haar belangrijkste nalatenschap zijn en ik hoop dat we daar weer naar teruggaan. Dat we niet met vingertjes blijven wijzen. Dat zou voor haar het mooiste zijn. Ze was haar tijd ver vooruit. Als er iets is wat we moeten herdenken, zou dat het moeten zijn. En niet de manier hoe ze uit het leven is gerukt.”
Lekker lezen
De mooiste royalty-verhalen leest u in Vorsten. Ga naar de shop.
