In de zomer van 2024 vonden er voor het eerst in de geschiedenis rondleidingen plaats ín Balmoral Castle, het Schotse buitenverblijf van de Windsors. Vorstenredacteur Karlijn Hoftijzer wist een van de zeldzame kaartjes te bemachtigen, en keek haar ogen uit.
Tekst: Karlijn Hoftijzer. Dit verhaal verscheen eerder in Vorsten 11/12-2024. Wil je Vorsten proberen? Neem een proefabonnement dat automatisch stopt!
Haar paradijs in de Highlands. Liefdevol schreef koningin Victoria over haar landgoed Balmoral, dat zij en prins Albert kochten en waar ze in 1855 de bouw van Balmoral Castle voltooiden. Victoria was verliefd geworden op Schotland en was vastbesloten er te wonen: ‘Alles leek vrijheid en vrede te ademen, en deed je de wereld en haar trieste onrust vergeten.’ En dat begrijp ik volledig als ik op de eerste dag van augustus door het Cairngorms National Park rijd. Ik word overvallen door de schoonheid van de heuvels met paarse heide waar ’s ochtends de mist de toppen bedekt. Hoe dichter bij Balmoral, hoe meer indrukwekkende naaldboombossen de rivier Dee volgen.
Zorgeloos leven
Volgens prinses Eugenie is Balmoral een plek met ruimte om te ademen en te rennen: ‘Wandelingen, picknicks, honden – veel honden, er zijn altijd honden – en mensen die de hele tijd in en uit lopen. […] Rond hangen bij de kleine huisjes, tupperware in picknickmanden, het is mijn favoriete plek op deze planeet.’ Volgens prinses Anne leefde koningin Elizabeth er een zelfstandiger leven dan waar dan ook. Het is de plek waar prins Philip zijn barbecue talent kon laten zien en waar Elizabeth zelf de dressing voor de salades maakte en de afwas deed. Een zorgeloos zomerparadijs.
Een van de weinige tickets
Koningin Elizabeth hield haar Schotse domein voor zichzelf, haar familie en selecte gasten. Koning Charles heeft andere plannen met hetkasteel dat hij in 2022 erfde. Ook voor hem is Balmoral een privéhuis, maar sinds jaar en dag is Birkhall, iets verderop, zijn privéverblijf in Schotland. Hij zet de deuren van Balmoral verder open voor publiek, nadat zijn moeder de tuinen en de balzaal al openstelde. Charles nodigt belangstellenden nu in juli en begin augustus ook in enkele privévertrekken uit. Een selecte groep van 3.400 bezoekers kon voor honderd pond een ticket bemachtigen. Een ticket in combinatie met een afternoon tea was nog prijziger. Ondanks deze hoge bedragen waren de tickets binnen twee uur uitverkocht, maar met veel geluk en een beetje toeval kon ik één ticket bemachtigen. Ik betaalde met m’n ogen dicht en boekte een vliegticket naar Aberdeen. Ik huurde een auto en reed naar Cairngorms National Park, het natuurgebied waar Balmoral Castle aan de rand ligt.
Slofjes om de schoenen
Vanwege de beperkte openstelling tussen april en augustus is er net als bij andere koninklijke residenties een bezoekerscafé en een souvenir shop, maar Balmoral is niet de toeristische trekpleister die Buckingham Palace en Windsor Castle wel zijn. Ik voel het meteen wanneer ik vanaf het grote grasveld het beroemde kasteel zie. Dit is een privéverblijf van de koning, geen gebouw met een publieke functie in het bezit van de Kroon. Koning Charles bepaalde dat er per rondleiding tien mensen naar binnen dus schuif ik met negen anderen slofjes over mijn schoenen, ter bescherming van de tapijten. Direct bij binnenkomst wordt duidelijk dat er in dit kasteel echt geleefd wordt. Links naast de voordeur staan de wellingtons van de koning, rechts de hengels om te vissen op zalm. Doeken om natte honden mee af te drogen liggen klaar. De entree hangt vol met opgezette herten koppen. Hier bevindt zich ook een prominente schouw. Het is het enige onderdeel van het huis dat ooit verderop op het landgoed stond, maar na de bouw van het kasteel tegen de vlakte ging. De haard werkt overigens niet, en later zal blijken dat de zitkamer de enige nog werkende haard in het kasteel heeft. In de andere kamers hebben elektrische kacheltjes de houtblokken vervangen.
Leven in een museum
Vanuit de entree verplaatsen we ons naar de Red Corridor, die zijn naam overduidelijk dankt aan het wijnrode tapijt. De muren zijn bekleed met het originele flock behang uit 1887, met een herhaald patroon van de initialen VRI van Victoria Regina Imperatrix (Victoria koningin keizerin). Even voelen is verleidelijk maar mag helaas niet. De entreehal en de rode gang zijn een voorbode van wat me in de rest van de kamers zal opvallen: het voelt alsof ik door een museum wandel waar verdwaalde moderne voorwerpen verklappen dat er in deze kamers mensen wonen. Het kasteel ádemt Victoria en Albert, hun levensloop is verweven met het interieur. Portretten in de dinerzaal laten ze als frisse 26-jarigen zien. Portretten van een rouwende Victoria hangen in de gang naast een marmeren beeld van Albert. Victoria liet het op een draaiende sokkel zetten, zodat zijn blik haar kon volgen als ze ’s avonds de gedraaide trap beklom richting haar slaapvertrekken. Achter dat standbeeld weer een teken van leven: een rek met geruite picknickkleden, klaar om mee te nemen, de heuvels in.
Als we de grote dinerzaal inlopen, vallen meteen de plafondhoge gordijnen van tartan op, die om aandacht wedijveren met het drukke rood-blauwe patroon van het tapijt. In het midden een mahoniehouten uittrekbare tafel, waaraan Britse premiers en andere hoog- geplaatste gasten hebben gekeuveld over het weer. Tegenwoordig wordt de dinerzaal alleen nog gebruikt voor grote groepen, zoals wanneer de hele familie in de nazomer neerstrijkt in de 52 kamers en de cottages op het landgoed. Charles en Camilla zitten dan niet aan het hoofd, maar in het midden tegenover elkaar tussen de gasten, volgens gids Heather. Ze wijst op een opvallende stijlkeuze van Victoria: vrijwel alle houten meubels zijn licht gebeitst, hoewel donker hout destijds in de mode was. Victoria wilde dat de meubels het lichte leven in de Schotse natuur zouden weerspiegelen.
Charles en Camilla aan het ontbijt
Een ruimte die wel regelmatig wordt gebruikt, is de veel kleinere theekamer of kleine dinerzaal, waar de gordijnen gemaakt zijn van een stof met distelpatroon, bedacht door Victoria. Of het de originele gordijnen zijn, weet gids Heather niet te vertellen, maar ze weet wel dat er een map is met gebruikte stoffen van alle paleizen, zodat alles nagemaakt kan worden. In deze kamer wordt voor Charles en Camilla het ontbijt en de afternoon tea geserveerd, op bordjes die replica’s zijn van het originele geruite servies van Victoria. Hier heeft Charles voor de bezoekers een vitrine neer laten zetten met onder meer de ceremoniële troffels die Victoria gebruikte om de eerste stenen van Balmoral en het nabijgelegen Crathie Kirk te leggen. In een andere vitrine zien we de Highland attire van prins Albert, met onder meer zilveren pistolen en zijn sporran, een traditioneel tasje van leer en paardenhaar, dat gedragen wordt bij een kilt.
Lees ook: Witter dan wit, rijkdom mag gezien worden
Er was een tijd dat alleen de allerrijksten het zich konden veroorloven witte kleding te dragen, waarmee wit een echt statussymbool was.
Herdenkingsplek
Heather leidt ons vlot langs de bibliotheek die Charles als werkkamer gebruikt, om zo meer tijd te hebben voor de Drawing Room, het hart van het kasteel. In deze zitkamer is de laatste publieke foto van een broze koningin Elizabeth gemaakt, twee dagen voor haar overlijden. Ik besef maar al te goed welke rol deze kamer in de koninklijke geschiedenis heeft. Ik ben niet de enige met wie deze kamer wat doet, weet Heather te vertellen. ‘Veel mensen raken geëmotioneerd of moeten zelfs huilen, ze zien het toch wel als een herdenkingsplek voor de Queen.’ Bij gebrek aan state rooms – het is immers een privé- residentie – wordt de zitkamer gebruikt voor officiële ontvangsten, maar verder is het de plek waar de familie samenkomt. Op de piano in de hoek, bespeelbaar want regelmatig gestemd, worden dan chocolaatjes uitgestald. Nu staan er foto’s van de Queen Mum en Elizabeth en Philip. Naast de haard staat de favoriete stoel van koningin Victoria, waarvan het verhaal gaat dat niemand erop mag zitten.
De smaak van Charles
Koning Charles is een traditionalist, vertelt Heather. Ze wijst op elementen in het kasteel die hij terugbrengt naar de tijd van Victoria en Albert. Zo zijn de sofa’s in de Drawing Room net als toen weer bekleed met een tartan en ligt er een tapijt in de groene tartan van de Stewart-clan, waartoe de koninklijke familie behoort. Ook verzamelt hij, evenals zijn grootmoeder de Queen Mum, vazen met bloemenpatroon van het Schotse Wemyss, waarvan twee exemplaren op de schouw staan. Net als in de andere kamers zijn er schilderijen, zilveren kandelaars en marmeren bustes. Hoe je de esthetische visie van Charles ook wilt omschrijven, less is more dekt de lading in elk geval niet.
Handen uit de mouwen
De rondleiding van vijftig minuten is in een zucht voorbij. Als ik weer buiten sta, probeer ik zoveel mogelijk indrukken in me op te slaan, filmen en fotograferen was binnen niet toegestaan. Terwijl ik alles laat bezinken, wandel ik urenlang door de tuinen, die Charles inmiddels flink onder handen heeft genomen. Hij heeft tientallen nieuwe boompjes en heggen geplant, veel rozen zijn eruit, meer diversiteit erin. ‘Charles is niet zo’n rozenman’, verklaart Heather. Een doolhof van distels (de bloem van Schotland) wordt nog aangelegd. Het idee hiervoor komt uit het creatieve brein van Charles, voor wie tuinontwerp een ware passie is. In het voorjaar kwam hij nog even helpen, waarbij hij ook de schoffel ter hand nam, vertelt Heather. Voor dat soort kortere bezoeken slaapt hij overigens voor het gemak in Birkhall en niet op Balmoral. ‘Charles is echt heel erg betrokken bij het reilen en zeilen van het kasteel. Hij wil niet alleen zelf aan het werk, hij maakt er ook een gewoonte van te weten wie er op het kasteel werkt. Ik heb hem uitgebreid moeten uitleggen wáár ik precies in de buurt woonde.’ Werknemers geven hoog op over hun werkgever en ook in de omgeving ligt Charles goed; door met leveranciers uit de regio te werken, bouwt hij een band op. In de weide naast het kasteel grazen Schotse Hooglanders van een jonge startende boer uit de regio die van Charles grond mag gebruiken voor zijn kleine kudde. Balmoral is onlosmakelijk verbonden met de gemeenschap.
Armen vol rabarber
Decennia lang was Balmoral Elizabeths domein, maar Charles heeft zijn eigen visie op het landgoed, waarbij hij traditie en toekomst combineert. Dat Charles die meteen in werking heeft gesteld, verbaast Heather niet. ‘Daar heeft hij natuurlijk al járen over na kunnen denken.’ Charles’ tuin levert snijbloemen voor de bloemstukken binnen, tijdens de openstelling van het kasteel worden er elke dag verse bosjes lathyrus geplukt voor op de dinertafel. Een jonge tuinman geeft me een bosje bloemetjes met kromme steeltjes mee. Ik spreek een bezoeker die bij een eerder bezoek met armen vol rabarber vertrok omdat de Queen er volgens de tuinman wel een beetje op was uitgekeken. Achter de lathyrus strekt zich een flinke moes tuin uit, die door Charles alleen maar groter is gemaakt. Het is zijn doel om zoveel mogelijk uit eigen tuin te eten en om met het seizoen te leven. In de keukens werken de koks momenteel aan producten die volgend jaar weer in de souvenir shop verkocht kunnen worden. Ik struin door de sunken garden, een verlaagd stuk waar planten beter beschermd zijn tegen de wind. En ik bewonder de kleurrijke planten in de romantische kas.
Tupperware uit de kast
Tuinmannen zijn druk bezig om de plannen van Charles gereed te krijgen voor zijn komst op 19 augustus, het enorme grasveld wordt nog maar weer eens gemaaid. Zodra de laatste bezoekers op 11 augustus vertrekken, gaat het personeel van Balmoral aan de slag ‘to wake up the castle’, zoals Heather het noemt. De prullen bakken en bordjes worden weggehaald uit de tuin en twee klokkenmakers komen langs om alle klokken op de juiste tijd te zetten. Een aantal weken is Balmoral dan het domein van Charles en zijn familieleden, die vrijwel allemaal langs zullen komen. De tupperware kan uit de kast, honden en kinderen rennen dan over het gras. Het kasteel kende veel mooie momenten, maar is ook getuige geweest van intens verdriet. Hier verzamelde de familie zich op de dag dat Elizabeth vredig haar laatste adem uitblies, op 8 september 2022. Het is ook de plek waar de prinsen William en Harry hoorden dat hun moeder Diana was verongelukt. Koningin Elizabeth kreeg destijds veel kritiek dat ze zich in de dagen na het ongeluk met haar familie op Balmoral verschanste. Maar als ik in de lage middagzon het kasteel achter me laat, snap ik waarom ze ervan overtuigd was dat het land goed in de troostende natuur toen de beste cocon was om de hectische buitenwereld nog even op afstand te houden. Balmoral is een beetje een museum, maar bovenal een thuis.
Nieuwe rondleidingen
Het landgoed Balmoral en de balzaal van het kasteel zijn regelmatig te bezoeken, maar of de rondleidingen door het kasteel ook volgend jaar worden gehouden, is nog niet bekend. Actuele informatie vind je op balmoralcastle.com, hier kun je ook inschrijven voor de nieuwsbrief.
Logeren op het landgoed
Het buitengevoel van Balmoral is op geen betere manier te ervaren dan tijdens een verblijf in een van de zeven cottages die koning Charles op zijn landgoed verhuurt. Huisje Tigh Na Garaidh ligt het dichtst bij het kasteel, net achter de groentetuin en de bloemenkas. Iets verderop ligt Karim Cottage, dat de naam dankt aan een historische bewoner. Koningin Victoria bouwde het voor haar Indiase privé secretaris Munshi Abdul Karim, met wie ze een bijzondere band had. Beschikbaarheid is afhankelijk van wanneer de koninklijke familie verblijft op het kasteel. Kijk voor informatie op balmoralcastle.com.
Lees ook: zo zag 21 eruit voor Amalia, Beatrix en Juliana
Tijden veranderen en iedereen is anders, maar toch is het opvallend om te zien hoe het leven van Amalia verschilt van dat van haar voorgangers toen zij 21 waren.
