Ex-koning Constantijn: diepblauw bloed, maar geen troon

De Griekse ex-koning Constantijn II is 10 januari op 82-jarige leeftijd overleden. Zijn troon was hij al decennia kwijt, maar voor de banden met andere koningshuizen maakt dat niet uit: eens een koning, altijd een koning. Zijn familie is altijd close geweest met de Oranjes, maar ook met onder anderen de Denen, Britten en de Spanjaarden.

Door: Rick Evers. Dit verhaal verscheen in Vorsten 4 2022 en is waar nodig aangepast voor online publicatie.

In betere tijden regeerden ze over een zonnig koninkrijk aan zee. Tot er een militaire coup kwam en de Griekse royals hun land moesten verlaten, waarna ze bezittingen en zelfs hun nationaliteit verloren. Konstantínos, of voor het gemak Constantijn, was geen monarch meer. Toch genoot hij nog altijd een zeker aanzien. Als de ex-koning op pad was in wat eens ‘zijn’ land was, werd nog wel eens een buiging of reverence voor hem gemaakt of werd de hand van zijn vrouw Anne-Marie gekust. Wanneer ze door de straten van Athene of door hun woonplaats Porto Heli liepen, waren de begroetingen warm. ‘Altijd’, zei Constantijn. ‘Ze zijn heel eerlijk. Ze juichen, ze kussen, knuffelen of vertellen dat ze tegen je hebben gestemd in het referendum. Met een grote glimlach op hun gezicht. En dan zeg je ze dat dat ook prima is.’ Vaak worden Constantijn en Anne-Marie aangeduid als ex-koning en ex-koningin. Maar bij blauw bloed onder elkaar is het: eens een koning, altijd een koning. Als de Britse vorstin een ontmoeting had met Constantijn, stond hij gewoonweg vermeld als koning Constantijn der Hellenen, oftewel koning van het Griekse volk. Dat geldt ook voor de Grieks-orthodoxe kerk: omdat Constantijn vanwege zijn troonsbestijging was gezalfd, zal hij tot in de eeuwigheid koning blijven. Maar vanuit andere gezichtspunten, staatsrechtelijk, was hij geen koning meer. Om niemand voor het hoofd te stoten, is het daarom het veiligst om hem Zijne Majesteit koning Constantijn te noemen. Zonder land.

Een soort familie

Desondanks bleef Constantijn met zijn gezin een belangrijke spil in koninklijk Europa. Er lijkt niet op hen te worden neergekeken omdat ze hun land hebben verloren. Ze hebben eigenlijk hun eigen koninkrijkje verworven, dat dient als vrijplaats voor royals om – entre nous – wat uit de band te kunnen springen, omdat er geen officiële status aan een evenement verbonden is. Een stukje koninklijk Griekenland waar iedereen welkom is, warm en gastvrij voor iedereen die zich familie voelt. Een van de feesten waar men het nog tot in lengte van dagen over heeft, is het huwelijksfeest van de kroonprins en de dochter van een steenrijke zakenman: Pavlos en Marie-Chantal, die in 1995 in Londen trouwen. Als vanzelfsprekend zijn daar de koninklijke families van Engeland, Denemarken en Spanje bij aanwezig. Via prins Philip, een geboren Griekse prins, zijn de Britten verwant, koningin Anne-Marie is van geboorte een Deense prinses en Constantijn zelf was een geboren prins van Griekenland en Denemarken. En zijn zus is de Spaanse koningin Sofía. Kijkend naar hun eigen afstamming is er geen hogere wiskunde nodig om te zien dat het bloed van de Griekse royals diepblauw is. ‘Je ziet dat het vaak van twee kanten komt’, zegt koningin Anne-Marie, en neemt haar mans grootmoeder als voorbeeld: koningin Sophia, die dochter was van de Duitse keizer. ‘Ze was ook de kleindochter van koningin Victoria. Het gaat allemaal kriskras, wijzelf ook.’ Het duurt even als je de stamboom gaat uitpluizen, glundert
Constantijn daarop. ‘Ze zijn allemaal familie’, zegt Constantijn over de royals die op het huwelijk van zijn oudste zoon waren, al is wat meer creativiteit nodig om dat ook te beweren over aanwezigen als Willem-Alexander of het Jordaanse koningspaar. ‘Wat ons verbindt, is dat we allemaal ons volk willen dienen.’ Dat maakt ze ook een soort familie.

Terug naar Griekenland

Het Griekse vorstenpaar heeft jarenlang Londen als thuisbasis. Tientallen jaren woonden Constantijn en Anne-Marie in een niet onaardige villa in Noord-Londen, een huis vol relieken van het verleden. Er staan boeken over de Griekse geschiedenis, Griekse voorwerpen en iconen, aan de wand hangen foto’s en geschilderde portretten uit een koninklijk verleden. Portretten van Constantijns overgrootvader George I, diens vrouw Olga, geboren grootvorstin van Rusland, en grootvader koning Constantijn I. Maar er staan ook memorabilia uit de souvenirwinkels, met daarop beeltenissen van henzelf. Het huis is in niets te vergelijken met het Tatoi Paleis, op het gelijknamige landgoed op zo’n drie kwartier rijden van Athene. Het heeft dan ook niet de historie van een plek als Tatoi. ‘De meeste van mijn familieleden zijn hier geboren en hier gestorven’, zegt Constantijn. Maar dat bezit is hen in 1994 afgepakt door de regering, evenals de Griekse nationaliteit. ‘Het is de grootste belediging voor een Griek om te horen dat hij geen Griek is’, motiveerde hij. ‘Ik ben als Griek geboren, ik ben Griek en ik zal als Griek sterven.’ Constantijn was tot op het bot beledigd: hij heeft het leger gediend, de eerste gouden medaille voor Griekenland in vijftig jaar verdiend en belasting betaald. Bij het Hof kreeg hij zijn gelijk, maar hij kreeg het huis niet terug. Wel een compensatie. Maar in een ultieme poging van de regering om de ex-royals in een kwaad daglicht te stellen, lieten ze hen uitbetalen met geld uit het nationaal rampenfonds. Zo moest Constantijn zich wel schuldig gaan voelen. ‘Onder de gordel’, vond hij. Hij investeerde het geld – een fractie van de werkelijke waarde van het landgoed – in een fonds om zelf te kunnen bijdragen aan de gemeenschap, het Anne-Marie Fonds. En dat terwijl Constantijns overgrootvader George I met eigen geld – vanuit geboorteland Denemarken – had betaald voor het huis.

Vakantiehuis dichtbij

Inmiddels wordt alweer enkele jaren nieuwe geschiedenis geschreven vanuit Griekenland. Het nieuwe ‘hoofdkwartier’ van Constantijn en Anne-Marie bevindt zich in Porto Heli. Het is een plek waar de familie vaak samenkomt, waar kinderen en kleinkinderen vakantie komen vieren. En waar ook ‘de uitgebreide familie’ welkom is. ‘Vlak in de buurt van ons,’ zegt koning Willem-Alexander, die samen met Máxima in 2012 een vakantiehuis kocht op een kwartier rijden van de badplaats waar deze ‘dierbare vrienden van de familie’ wonen. Ze zien elkaar ‘vaak genoeg’, zoals met orthodox Pasen, wat na Koningsdag valt. Gewoonlijk viert het koninklijk gezin Willem-Alexanders verjaardag nog dezelfde avond in Griekenland. Zo zijn ze wel eens op de avond van 27 april in hun favoriete restaurant gezien, waar ook de Griekse royals vaste gasten zijn. Het is – volgens de overlevering – door het huwelijk van middelste zoon Nikolaos dat Willem-Alexander en Máxima verliefd werden op de regio. Nikolaos trouwde met Tatiana Blatnik op het eiland Spetses, een van de vaste plekken waar ons koningspaar maar al te graag aanmeert tijdens hun vakanties. Enkele jaren na hun huwelijk zijn Nikolaos en Tatiana officieel naar Griekenland verhuisd. ‘Het was een levenslange ambitie om hiernaartoe te verhuizen,’ zegt Nikolaos, die elke dag gelukkig is dat hij hier met zijn vrouw mag wonen. Wat er ook gebeurt: ‘De liefde voor mijn land is niet van me af te pakken. Het zit in mijn vezels, in mijn DNA.’

Neven Felipe en Frederik

Kroonprins Pavlos is geboren in Tatoi tijdens het koningschap van zijn vader, waardoor hij recht heeft op die titel. Anders dan zijn ouders en broer woont hij niet in Griekenland. Met zijn ouders is hij eerst naar Rome gevlucht, kreeg vervolgens onderdak in Kopenhagen bij zijn grootmoeder, koningin Ingrid van Denemarken, voor ze in Londen terechtkwamen. Voor zijn studie verhuisde hij naar Amerika waar hij een appartement deelde met zijn neef, de huidige koning Felipe van Spanje. Een ontmoeting met zijn toekomstige vrouw werd gearrangeerd op een feest in New Orleans. Voor het geld hoefde Marie-Chantal het niet te doen, als een van de dochters van de steenrijke zakenman Robert Miller, die fortuin maakte met dutyfree-winkels. Met hun vijf kinderen wonen Pavlos en Marie-Chantal afwisselend in hun riante stadswoning in het Londense Chelsea, een weekendhuis in de Cotswolds (centraal Engeland) en het moderne appartement in Upper East Side New York. En dan is er, voor de vakanties met name, een landgoed in Yorkshire en een verblijf op de Bahama’s, waar de kerst meestal wordt doorgebracht. Pavlos en Marie-Chantal werken er hard voor, hij in de bankwereld en zij heeft een gerenommeerd kinderkledingmerk dat haar naam draagt. Dat ze niet van adel is, is onbelangrijk volgens Marie-Chantal. Ze denkt daarbij ook aan Pavlos’ neef kroonprins Frederik, die met het Australische burgermeisje Mary trouwde. Eigenlijk plaveiden zij en Pavlos de weg voor zo veel prins(ess)en die niet ‘gelijkwaardig’ trouwden.

Nog altijd welkom in Denemarken

De meningen verschillen of zij zich kroonprinses Marie-Chantal mag noemen. Als titre de courtoisie, maar ook op basis van het recht op gelijke behandeling, zou ze de titel van haar man mogen dragen. Het Deense Hof kondigt haar gewoon als kroonprinses Marie-Chantal aan, zonder ‘van Griekenland’ erachter. Hun kinderen erfden de prinselijke titel ‘van Griekenland en Denemarken’, als nazaten van George I, de eerste koning van Griekenland van hun lijn en geboren prins van Denemarken. Maar soms kiezen ze er gewoonweg voor om ‘Greece’ als achternaam te nemen: Pavlos’ zus prinses Teodora staat als Teodora Greece op de aftiteling van flms en series als The bold & the beautiful. Behalve op de roder loper in Hollywood verschijnt ze ook nog wel eens met haar broers en zus bij koninklijke evenementen, met name in Denemarken, waar haar tante Margrethe op de troon zit. Bij andere koningshuizen, waar de band minder voelbaar is, zullen ze voor privé-aangelegenheden zeker nog worden uitgenodigd, maar als het gaat om een staatsrechtelijk moment, zoals de inhuldiging van koning Willem-Alexander, is dat niet vanzelfsprekend. Het zou als politiek kunnen worden gezien: wordt de familie als vertegenwoordiging van Griekenland uitgenodigd? De ex-koning zag er geen gevaar in. ‘We zijn geen politici. Die vechten voor die positie, voor die zetel, voor de macht. En zij doen er alles voor om dat te bereiken. Er zijn maar weinig politici die zich realiseren dat de tijd erop zit en dat ze moeten gaan. Ik heb het voorrecht gehad, het gevoel van verantwoordelijkheid. Het is niet mijn doel om dat terug te krijgen. Voor mij is het belangrijkste dat mijn land in vrede kan leven, gelukkig en succesvol. Mijn taak is om daarbij te helpen, als een privépersoon.’