Het is een gebaar dat op dit moment ten zeerste wordt afgeraden, maar normaal gesproken is de handkus een gebruikelijke koninklijke begroeting.
Nieuwe column
Dit verhaal van historica Reinildis van Ditzhuyzen stond eerder in Vorsten. Elke maand schrijft zij over etiquette en protocol.
Tot mijn vreugde worden in Oostenrijk nog heel wat handkussen gegeven. Het is een elegante begroetingswijze, waarbij de man overigens de hand van de vrouw niet met zijn lippen mag beroeren, maar er nét boven moet blijven ‘hangen’. Hij hoort de vrouw vervolgens in de ogen te kijken. Dit maakt de handkus persoonlijker dan de bekende drie zoenen – meestal zonder oog- contact – waarmee vele Nederlanders elkaar begroeten. Toch is de handkus meer verbreid dan men denkt. Zowel in landen als Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije alsook in Duitsland, Frankrijk en Italië worden nog veel handen gekust. En onlangs zag ik in de Belgische stad Luik, hoe de dirigent van de Waalse opera bij het applaus de hoofdrolspeelster een handkus gaf.
Koninklijke kussen
Als lezer van Vorsten kent u de handkus trouwens maar al te goed, want zeker in vorstelijke kringen is deze nog altijd goed gebruik en dus geregeld in dit tijdschrift afgebeeld. Ik noem zomaar wat voorbeelden: koning Juan Carlos kuste de hand van Michelle Obama, de Franse president de Duitse bondskanselier Angela Merkel, en prins Charles de Queen, zijn moeder. Een ontroerende handkus kreeg onze koningin van de 93-jarige Poolse oorlogsveteraan Alozjy Jedamski bij de Herdenking van de Slag om de Schelde (augustus 2019). De toekomstige koningin Victoria van Zweden deed het op haar manier en draaide het om: op haar huwelijk kuste zij innig de hand van haar kersverse prins-gemaal Daniel.
De oorsprong van de handkus
Toch vragen velen zich af: wie kust wanneer en hoe de hand van wie? En sinds wanneer bestaat dit gebruik? Hoe is het ontstaan? Om te beginnen moet men weten dat wij het nu heel gewoon vinden elkaar een hand te geven ter begroeting. Maar dit is een vrij recent fenomeen. Tot het eind van de 18de eeuw gebeurde dat nooit. Mensen knikten elkaar als begroeting toe, of maakten een lichte buiging, meer niet. De handkus daarentegen is veel ouder. Deze drukte aanvankelijk waardering, trouw, eerbetuiging, bewondering en/of nederigheid uit. Geleidelijk veranderde dit en werd het gebruikelijk dat zowel belangrijke edelen als hoge geestelijken hun hand, of eigenlijk: hun zegelring, door onderdanen of gelovigen lieten kussen, maar nu als bewijs van onderdanigheid. De zegelring was het symbool van hun macht. In de katholieke en de orthodoxe kerk is dit nog altijd het geval. Denkt u aan de bekende vissersring, de zegelring van de paus. Ook de ringen van kardinalen en bisschoppen worden nog altijd gekust, overigens door zowel mannen als vrouwen. En dan zijn er nog de meedogenloze maffiabazen (denk aan de film The Godfather), die hun handen door hun medewerkers laten kussen en zo hun macht erkend zien.
Willem-Alexander doet niet aan de handkus
Wat de aristocratische handkus betreft: deze hoort er in traditionele kringen in veel landen nog altijd bij. Maar niet in Nederland. Koningin Juliana schafte allerlei in haar ogen onnodige poespas af, onder meer de réverence door vrouwen en de handkus door mannen. Overigens vermoed ik dat haar (in Duitsland geboren) man Bernhard graag handkussen uitdeelde. Koning Willem-Alexander heb ik nog niet op het geven van deze fraaie begroeting kunnen betrappen, maar koningin Máxima krijgt gelukkig in diverse landen heel wat handkussen, die zij altijd gracieus aanvaardt.
