De tijd dat de Oranjes rondreden in benzine slurpende raceauto’s lijkt voorbij. Elektrische auto’s, zonnepanelen, werkbezoeken aan innovatieve projecten: ook de Oranjes zijn op weg naar een duurzame toekomst.
Tekst: Rick Evers. Dit verhaal verscheen eerder in Vorsten 4 2024. Bestel het nummer hier!
Het kabinet Rutte IV schreef in het coalitie-akkoord: ‘We maken Nederland klaar voor de toekomst – klimaatneutraal, fossielvrij en circulair – met een schone energievoorziening en groene industriepolitiek.’ Als koning, als hoofd van de regering, kún je dan niet achterblijven. In elke Troonrede is er wel een verwijzing naar het klimaatbeleid en de urgentie ervan. Toenmalig koningin Beatrix stipte ‘duurzaamheid’ (in 2010), ‘klimaat verandering’ (in 2011) en ‘milieuproblematiek’ (in 2012) al aan, maar het onderwerp speelde toen nog niet zo’n grote rol als nu. Bovendien zijn het de woorden van het kabinet, niet van het staatshoofd. Beatrix zelf koos ervoor te spreken over ‘het beheer van de aarde’ in de door haar geschreven kerstboodschap van 2011: ‘Met onze kostbare planeet wordt zorgeloos omgesprongen.’ […] ‘De aarde die het leven voedt maar niet voor zichzelf kan spreken, moet een stem krijgen. In alle kleine en grote beslissingen zal die moeten door klinken.’ Kritisch en bewust kopen, zuinig omgaan met energie en water, verantwoorde productie, noemde ze onder meer. ‘Wat begint in het klein, kan uitgroeien tot een nieuwe cultuur van zorg om de toekomst. Wie de wereld wil veranderen, moet nu eenmaal beginnen bij zichzelf.’ En dat geldt ook voor de Oranjes.
Stap voor stap
Prinses Irene werd eerder nog bespot als ‘bomenknuffelaar’, met name naar aanleiding van haar boek Dialoog met de natuur. ‘Dat heeft wel pijn gedaan’, bekent ze. Haar liefde voor de natuur wordt tegenwoordig lang niet meer zo gek bevonden. Anno nu begeleidt ze groepen die ze meeneemt de natuur in. ‘Ik nodig mensen uit te onderzoeken wat ze daarbij voelen en het op hun eigen leven te betrekken’, zegt ze in Trouw. Haar boodschap wordt omarmd. ‘Vooral door jongeren’, zegt ze, die naar eigen zeggen haar boodschap verdedigden tegenover hun ouders. ‘Jongeren leven al zoveel bewuster, ik vind dat hoopvol.’ Dat zien we ook bij de jongste generatie Oranjes. Prinses Alexia bijvoorbeeld, die in haar tijd op het UWC in Wales meeliep in een klimaatmars. Of Eloise, gravin van Oranje Nassau, die op sociale media pleit voor bewuster omgaan met het milieu, onder meer door gebruikte kleding een nieuw leven te geven. Dat doet ze zelf ook. In haar winkel My Lima Lima zamelt ze hoogwaardige tweedehands kleding in die verkocht wordt. Met de opbrengst worden ook goede doelen ondersteund. Kritiek krijgt de oudste van prins Constantijn ook. Ze deelt als influencer veel op sociale media, onder meer van haar reizen. Afgelopen jaar was ze meermaals in Italië, Praag, Parijs en Griekenland, en vloog ze naar Zuid Afrika, New York en Japan. ‘Ik heb een tijdje gedacht, dit moet ik echt minder doen’, reageerde ze toen deze verslaggever haar daarop wees. ‘Ik vind dat je met alles je steentje moet bijdragen, waar het kan. Daar hoort ook minder reizen bij. Daar ben ik me wel van bewust. Maar stap voor stap.’
Weinig zonnepanelen
Koning Willem-Alexander laat momenteel onderzoeken of een zonnepark op zijn landgoed De Horsten mogelijk is. Een digitale rondgang langs de huizen van de Oranjes laat zien dat dergelijke panelen nog geen gemeengoed zijn. Dat zal deels te maken hebben met bestemmingsplannen, die zonnepanelen op bijvoorbeeld historische panden niet toestaan. Zoals de woonboerderij van prins Floris op de Horsten of het grachtenpand van prins Bernhard in Amsterdam. Zonnepanelen lijken ideaal voor het huis van prinses Irene in Doorn, maar door de bosrijke omgeving zal het effect te verwaarlozen zijn omdat ze amper zon zullen vangen. De buren van prins Constantijn en prinses Laurentien hebben tientallen zonnepanelen op hun platte dak liggen, maar dat van het prinselijk paar lijkt onbenut. Wel zou Constantijn gebruikmaken van een hybride auto.
Klimaatdiplomatie
Heel vervuilend zijn de Formule 1-wagens die rijden op het circuit in Zandvoort, eigendom van prins Bernhard. Zelf racete hij ook, evenals prins Pieter-Christiaan, maar dat lijkt intussen verleden tijd. Het was hun oudste broer prins Maurits die ruim tien jaar geleden het Formule E-team leidde dat elektrisch rijden in ons land promootte. Tegenwoordig is hij commercieel directeur – en medeoprichter – van Sunrock, een bedrijf dat een grote rol speelt in de Europese markt van zonne-energie. Grote distributiecentra van onder meer Albert Heijn en Hema liggen vol met panelen van zijn bedrijf. Een andere royal die werk maakt van duurzaamheid is prins Carlos, de oudste zoon van prinses Irene. ‘Ik wilde niet in de politiek en niet in het bedrijfsleven. Daarom heb ik een stichting opgezet om duurzaamheidsprojecten in het land te versnellen. Waar het kan en waar nodig en waar mogelijk’, vertelt Carlos in een podcast. Reizen noemt hij ‘goed’, maar: ‘Ik hoop dat we beseffen dat het een luxe is en geen recht. Meer bewust onze vluchten en reislust gaan kiezen in de toekomst. We staan niet boven de natuur maar staan er middenin.’ Broer prins Jaime schopte het tot klimaatgezant: namens Nederland lobbyt hij in het buitenland om samen verder te komen. ‘Klimaatdiplomatie is het zoeken naar gezamenlijke oplossingen’, legt hij uit.
Duurzaamheid als thema
Wie de agenda van de leden van het Koninklijk Huis bekijkt, ziet dat duurzaamheid in de loop der tijd een steeds vaker terugkerend onderwerp is geworden. De Oranjes hebben daarin een aanjagende rol. In het verleden was het prinses Laurentien die wel eens de aandacht op het thema vestigde, grotendeels als ‘Laurentien van Oranje’, op eigen initiatief buiten het paleis om. Dat deed ze ook door kinderboeken uit te brengen en zo spelenderwijs een nieuwe generatie warm te maken voor een beter milieu. Onlangs was koningin Máxima in Eindhoven om aandacht te vragen voor duurzaamheid en circulariteit tijdens een werkbezoek aan een waste-to-productbedrijf: afval wordt daar verwerkt tot nieuwe producten. Willem- Alexander koos ooit met waterbeheer onder de vlag van de Verenigde Naties al voor een duurzaam onderwerp. Nu is zijn rol minder specifiek, maar waterstof krijgt veel aandacht als nieuw, duurzaam alternatief. Als verbinder weet hij bedrijven en instellingen, nationaal en internationaal, tijdens werkbezoeken te koppelen en enthousiasmeren.
Duurzaam vliegen nog lastig
Koninklijke bezoeken blijken in de praktijk anderen enthousiast te krijgen om aan te haken. Het begon voor Willem-Alexander in 2019, toen hij een project opende in het Groningse Veendam, waar voor het eerst grootschalig groene energie in waterstof kon worden omgezet. Daar ontmoette hij een Japanse professor die hem uitlegde dat waterstof drie keer efficiënter zou kunnen zijn dan kerosine. ‘Dus heb ik ook voor de luchtvaart grote verwachtingen.’ Bijna een jaar geleden vloog het eerste – Amerikaanse – vliegtuig als test op waterstof. Maar tot nu toe vliegen de Oranjes dus nog op kerosine. En dat doet Willem-Alexander nou eenmaal vaker dan de gemiddelde Nederlander.
Geschiedenis geschreven
Behalve een aanjagende rol is er ook een voorbeeldfunctie, al is dat niet altijd even zichtbaar. Op de paleizen wordt afval gescheiden, worden ingrediënten zoveel mogelijk lokaal ingekocht en wordt er als het even kan biologisch gekookt, regelmatig vegetarisch. De paleizen zijn wellicht de enige plekken in het land waar nog theemutsen worden gebruikt. Staatsbezoeken online afleggen zou een primeur zijn, efficiënt ook, maar natuurlijk niet optimaal. Daarnaast bewoont het koninklijk gezin geen nul-op-de-meter-woning in een Vinex-wijk, maar een eeuwenoud paleis. En ook het kantoorpand van de ‘BV Oranje’ is dan wel een Hollands rijtjespaleis, maar het stamt uit 1533 en is verre van klimaatneutraal. Willem-Alexander kan wel zonnepanelen willen op Paleis Huis ten Bosch, maar dat kan niet zomaar op een Rijksmonument. ‘De koning is daarin natuurlijk een goede motivator, maar uiteindelijk zijn we samen met het Rijksvastgoedbedrijf gaan onderzoeken – want de Staat is eigenaar – of het daadwerkelijk kan, op een verantwoorde manier’, zegt Roger Paas, intendant der Koninklijke Paleizen en de rechterhand van de koning als het om huisvesting gaat. Het bleek mogelijk om 183 zonnepanelen op het dak van Paleis Noordeinde te leggen. Daarmee wordt geschiedenis geschreven, zegt Paas. ‘Het eerste Rijksmonument van de Staat met zonnepanelen. Het levert naar verwachting een derde van ons stroomverbruik per jaar op, dat is best wel substantieel’, zegt de intendant trots.
Koude douche voor Máxima
Maar er is meer mogelijk. Antieke kroonluchters en kandelabers worden langzaam maar zeker technisch aangepast voor ledverlichting. Nu de gevel van het werkpaleis gerenoveerd wordt, worden gelijktijdig de ramen vervangen door isolerende. Dat is nu nog deels enkel glas. Om op gas te besparen is, tegelijk met andere overheidsgebouwen, de verwarming op negentien graden gezet. Máxima besloot zelfs koud te douchen, al wist ze nog niet hoelang ze dat zou volhouden. Sommige zalen op de paleizen worden niet dagelijks of wekelijks gebruikt, maar de verwarming daar helemaal uitzetten is geen goed idee. ‘Dat heeft met de monumentale interieurs te maken. Heel kwetsbaar. Schommelingen van temperatuur zijn daar niet goed voor, daar moeten we ook rekening mee houden’, zegt Paas.
Paardenmest hergebruikt
Ook op het gebied van vervoer doet de Dienst van het Koninklijk Huis wat mogelijk is. De Stalmeester van de koning is, behalve voor paarden en koetsen, ook verantwoordelijk voor ander vervoer van de leden van het Koninklijk Huis en hun staf. Stalmeester Hans Veenhuijzen: ‘We maken nu een slag naar elektrische auto’s. Veel is al hybride.’ Voor bijvoorbeeld de grote paardentrailer is nog geen alternatief, geeft Veenhuijzen aan. De groenste auto’s in zijn stal zijn nu de dienstauto’s van prinses Beatrix en koningin Máxima, die hun diesels na zestien jaar trouwe dienst in 2022 inruilden. Willem-Alexander rijdt nog in een diesel die hij in 2014 aanschafte. ‘Duurzaamheid is niet alleen de meest moderne, laatste uitvinding rijden’, zegt de stalmeester. ‘Het is ook duurzaam met je materieel omgaan. Een auto afschrijven in een aantal jaren. Op termijn zullen we ook kijken naar een nieuwe dienstauto voor Zijne Majesteit.’ Intussen heeft elk koninklijk verblijf laadpalen, variërend van enkele exemplaren bij Kasteel Drakensteyn en jachtslot Het Oude Loo, tot tientallen bij Noordeinde. Ten slotte wordt bij de stallen de paardenmest hergebruikt: het dient als voedingsbodem in de champignonteelt. Wie weet hebben de paddenstoelen op uw bord wel een koninklijke, duurzame bijsmaak…
Lees ook: Máxima’s inzet voor mentale gezondheid
