Woensdag 15 maart zijn de landelijke verkiezingen. Er zijn vele politieke partijen met evenzovele meningen. Niet iedere partij heeft het Koninklijk Huis opgenomen in het verkiezingsprogramma. De PvdA heeft een commissie samengesteld die de partijvisie over het koningshuis in een vijftien pagina’s tellend rapport heeft gepubliceerd, maar andere partijen noemen het Koninklijk Huis niet eens. Navraag leverde niet altijd iets op; partijen als PVV en 50PLUS wilden niet meewerken aan dit artikel. Maar uit de Haagse debatten is soms genoeg op te maken. Wat is de mening van Politiek Den Haag over de monarchie?
MONARCHIE OF REPUBLIEK?
‘Laat er geen misverstand over bestaan. Wij zijn niet tegen het koningshuis. Wij zijn geen republikeinen,’ zei Geert Wilders van de PVV een paar jaar geleden. Maar daar is het dan ook wel mee gezegd. Wilders is tot nu toe uiterst kritisch over alles wat het Koninklijk Huis doet. Hij is geen fan, een aantal jaar geleden maakte hij nog een faux pas door de Prinses van Oranje Amelia te noemen. Hij slingert zijn kritiek op de kersttoespraak jaarlijks de wereld in via Twitter en de komst van de koning naar het Europees Parlement is zelfs aanleiding voor kamervragen, want ‘Rutte spant de koning voor zijn eurofiele karretje.’
Een contrast met de SGP die de constitutionele monarchie ‘bij de gratie Gods’ noemt en ‘een groot voorrecht’. De meeste partijen stellen de monarchie niet ter discussie, al noemt de Socialistische Partij ‘een monarchie in een democratie niet logisch’, maar legt de partij zich neer bij onze staatsvorm. De enige grotere partij die liever ‘op termijn’ een republiek ziet, is GroenLinks. Deze partij wil een door de Tweede Kamer gekozen president.
CONSTITUTIONEEL OF CEREMONIEEL?
Na de verkiezingen van 15 maart mag koning Willem-Alexander de nieuwe ministers en staatssecretarissen beëdigen. Hij speelt niet langer een rol bij de formatie van een nieuw kabinet; de Tweede Kamer gaat sinds de wijziging van haar eigen reglement in 2012 zelf over het aanwijzen van de (in)formateur(s). Als het aan de SGP ligt, wordt het opnieuw de taak van het staatshoofd om (in)formateurs te benoemen. D66 bepleit een ‘sober en modern koningschap.’ De VVD vindt de constitutionele monarchie de beste staatsvorm voor Nederland en ziet geen reden hier iets aan te veranderen, omdat de koning niet betrokken is bij de politieke besluitvorming. ‘De Koning moet geen
deel meer uitmaken van de regering en niet langer voorzitter zijn van de Raad van State’, aldus GroenLinks en ‘krampachtigheid rond uitspraken van leden van het Koninklijk Huis is niet meer van deze tijd. Als het Koninklijk Huis alleen nog een ceremoniële functie heeft, kunnen de leden van het Koninklijk Huis grotere vrijheid krijgen; bijvoorbeeld om in het openbaar hun mening te geven.’ Ook 50PLUS is voor een ceremonieel koningschap.
Nieuwkomer Vrijzinnige Partij gaat daarin nog verder en wil eens in de twaalf jaar een verkiezing of referendum over de invulling van het koningschap. Koning Willem-Alexander zei aan de vooravond van zijn inhuldiging in 2013 dat hij het zal accepteren wanneer de Tweede Kamer een ceremonieel koningschap wil. ‘Als het wetgevingsproces democratisch en volgens de regels van de Grondwet gaat, accepteer ik alles. Daar heb ik geen problemen mee, daar ben ik koning voor.’ Dat zijn ambt daardoor aan inhoud zal verliezen, kon hij relativeren: ‘Ook een ceremonieel koningschap kan inhoudelijk zijn. Zelfs linten knippen, het ultieme symbool van het ceremonieel koningschap, kan heel inhoudelijk zijn. Het gaat om waar je voor kiest. Die keuzes kunnen heel erg inhoud geven aan waar je voor staat.’
MAJESTEITSSCHENNIS
Het beledigen van de koning is bij wet verboden en kan maximaal vijf jaar celstraf opleveren én verlies van het kiesrecht. Op belediging van de koning of de vermoedelijke troonopvolger staat maximaal vier jaar cel, zo staat in de artikelen 111 en 112 van het Wetboek van Strafrecht. Deze wet is opgesteld ten tijde van koning Willem III met de gedachte dat de koning op meer bescherming moet kunnen rekenen dan anderen. PvdA en D66 willen af van deze wet, waardoor de koning gelijk zou komen te staan met een burger. Belediging zou dan nog maar drie maanden celstraf opleveren. Koning Willem-Alexander zei in mei 2015 dat hij vindt dat de wet die majesteitsschennis verbiedt besproken moet kunnen worden, en dat hij het debat daarover volgt. En ook dat hij accepteert wat de uitkomsten zijn. Voormalig minister van der Steur van Veiligheid en Justitie (VVD) zag ‘geen reden om tot een andere afweging te komen.’
BEGROTING KONINKLIJK HUIS
De enige leden van de koninklijke familie die een toelage van de staat krijgen, zijn de koning, koningin en prinses Beatrix. Zij hoeven hierover geen belasting te betalen, wat ook geldt voor schenkingen en de erfenis die het (voormalig) staatshoofd zijn of haar kinderen nalaat. Regeringspartij PvdA wil hier een eind aan maken en SP en GroenLinks steunen dit plan. Voordat het zo ver is, moet echter de Grondwet worden gewijzigd. Dat kan jaren duren, eerst moet er een tweederde meerderheid voor zijn. Volgens de Raad van State, het hoogste adviescollege van de regering, kunnen de uitgaven voor de monarchie niet los gezien worden van ‘de staat en waardigheid’ van het koningschap. Vicevoorzitter Piet Hein Donner (CDA): ‘Dit geldt in het bijzonder voor de aanzienlijke verplichtingen van representatieve aard. Het belang van de Staat brengt mede, dat deze verplichtingen naar behoren kunnen worden vervuld.’
De Groene Draeck is regelmatig een punt van discussie. Toen Nederland het schip aan prinses Beatrix voor haar achttiende verjaardag schonk, werd daarbij ook het jaarlijkse onderhoud van inmiddels 87.000 euro cadeau gedaan. ‘Deze kosten moeten we op enig moment kunnen afbouwen’, vindt zelfs de
Oranjegezinde SGP. Over de toelages lopen de meningen verder uiteen. SGP en CDA willen de afspraken uit 2008 handhaven. Toen spraken alle partijen zich unaniem uit voor de huidige begroting waarbij is
vastgesteld dat de toelage conform de ambtenarensalarissen zou meegroeien. D66 wil toch een lagere bijdrage voor het Koninklijk Huis, een die ’met inachtneming’ van de Wet Normering Topinkomens wordt vastgesteld. De Partij voor de Dieren wil dat de staatstoelages worden verlaagd en alleen voor het staatshoofd en diens opvolger zijn, dus koningin Máxima en prinses Beatrix zouden niet in aanmerking komen voor een financiële bijdrage zoals nu wel het geval is.
TOELAGE PRINSES AMALIA
De Tweede Kamer stemde in 2008 unaniem in met het voorstel voor de toekomstige toelage
voor prinses Amalia. Wanneer ze 18 jaar wordt, krijgt de Prinses van Oranje een toelage van
250.000 euro per jaar, plus 1,2 miljoen euro voor privépersoneel en onkosten. D66, SP, PVV,
GroenLinks en PvdA vinden bij nader inzien dat de toelage wel wat lager kan. De SP vindt dat
de toelage ‘eigenlijk niet boven een ton mag komen’ en D66-leider Pechtold noemde het
‘een boel zakgeld’. ‘Populisme’, noemt premier Mark Rutte het feit dat Tweede Kamerleden
de hoogte van de toelage ter discussie stellen. ‘Vanaf haar achttiende is Amalia fulltime troonopvolger.
Ze moet vanaf dan op ieder moment haar vader kunnen opvolgen, ze heeft geen andere keuze. Daar mag ook zeker iets tegenover staan.’ De ChristenUnie ergert zich ook aan de discussie die na Prinsjesdag is ontstaan: ‘Het is buitengewoon schadelijk als incidenten en discussies over financiële afspraken zich
aaneenrijgen, bijvoorbeeld over de toelage van de kroonprinses. Wij vragen de prinses om zich voor te bereiden op een zware taak en haar leven in dienst te stellen van ons allemaal. [Wij] vinden dat daar een gepaste financiering van haar staf bij hoort.’
