Voor een journalist is het een prachtige traditie: Openbaarheidsdag. Voor de zevende keer maakte het Nationaal Archief op de eerste dinsdag van het nieuwe jaar overheidsarchieven openbaar. Dit jaar werden onder andere 221 dossiers van het Kabinet van de Koning (zo heet dat formeel, ook als een dame het ambt vervult) met het oorlogsarchief van koningin Wilhelmina openbaar gemaakt. Wilhelmina heeft nogal wat nagelaten; ze deinsde er niet voor terug haar mening, opmerkingen en plannen op papier te zetten en te delen met anderen, zoals ministers. Ook brieven die aan haar zijn geschreven zijn nu openbaar.
Het Nationaal Archief publiceerde op voorhand een brief die de koningin na de bevrijding stuurde aan Willem Schermerhorn, de eerste naoorlogse premier, en de sociaaldemocratische voorman Willem Drees. De koningin uitte haar bezorgdheid over de samenstelling van het kabinet dat geen ministers zou hebben uit ‘het zuiden des lands, dat voor een groot deel slagveld is geweest en waar geheele streken verwoest zijn.’ Dat zou de inwoners van het zuiden de indruk kunnen geven ‘dat er weinig aandacht aan hun problemen geschonken zal worden.’
Veel opzienbarends hebben de archiefstukken tot op de dag van dit schrijven nog niet opgeleverd. Biograaf Cees Fasseur schetste eerder al uitgebreid een beeld van Wilhelmina als een kordate, eigenzinnige dame met een grote afkeer van politieke zwakte en met een wens tot staatsrechtelijke hervorming na de oorlog. Ze heeft de bandbreedte van haar invloed duidelijk opgezocht. Fasseur en geschiedschrijver Lou de Jongh kregen voor hun onderzoeken eerder al exclusief toegang tot de nu openbare archieven – al kreeg Fasseur nog meer dankzij koningin Juliana die hem telefonisch de brieven voorlas die zij van haar moeder (‘je oude pluimstaart’) had ontvangen. Maar wat er nu naar buiten komt, is vooral extra slagroom op de taart waarvan wij de smaak al kennen.
Ik vermoed dat Wilhelmina zou gruwelen van alle openheid over haar gedachten. Ze zag het ambt als door God gegeven en dit zou het monarchale gezag kunnen aantasten. Dat baseer ik op het feit dat ze de kachel die haar op het paleis warm hield, persoonlijk stookte met archiefmateriaal. Dat was haar vast niet te doen om hout uit te sparen.
Voor alle feiten kunt u nu zelf op onderzoek uit bij het Nationaal Archief, heel toepasselijk in Den Haag, waar nog zo veel meer te vinden is. Een familiestamboom maken bijvoorbeeld is bijna onmogelijk zonder dit archief te raadplegen. Daarnaast zijn er met regelmaat boeiende tentoonstellingen. Zo heeft u eerder in Hofcultuur al kunnen lezen dat koning Willem I er momenteel in de spotlights staat en u de eerste grondwet, zijn eerste troonrede maar ook zijn werkkostuum en aantekeningen kunt zien. En net als bij koningin Wilhelmina geldt: het is slagroom op de taart waarvan wij de smaak al kennen. Maar het is een goede smaak!
