Haar vader waarschuwde haar al voor het strenge protocol aan het Japanse Hof, maar Michiko’s liefde voor prins Akihito overwon de twijfels. Haar leven als prinses en later als keizerin was niet altijd makkelijk, het benam haar letterlijk haar stem. Toch slaagde Michiko erin om de keizerlijke tradities een menselijke kant te geven.
Tekst: Karlijn Hoftijzer. Dit verhaal staat in Vorsten 11/12, bestel het extra dikke nummer in de shop!
Het is het najaar van 1993. Oneindig veel Senbazuru’s, slingers met duizend kraanvogels, worden op het keizerlijk paleis bezorgd. Ze zijn gemaakt door Japanners uit het hele land die zich zorgen maken om keizerin Michiko. Michiko kan slechts kijken naar dit typisch Japanse gebaar van steun, ze kan er niets over zeggen, zelfs geen dankwoord uitspreken. Sinds haar 59ste verjaardag op 20 oktober 1993, de dag waarop ze plotseling onwel werd, heeft ze geen woord meer gesproken. Een gevolg van extreem verdriet of extreme rouw, noemen de artsen het in een officiële verklaring. Een zeldzaam fenomeen, maar wie zich verdiept in het leven van de keizerin, zal zien dat het niet zo verrassend is dat ze – niet voor het eerst – bezweken is aan de onmogelijke druk van het Japanse Hof.
Katholiek burgermeisje
De love match, zo wordt de ontmoeting van Michiko met prins Akihito genoemd, verwijzend naar een term uit de tenniswereld. Michiko Shōda is 22 als ze in 1957 op een tennisbaan in Karuizawa de toekomstige keizer van Japan ontmoet. Ze wint de wedstrijd van Akihito, maar de prins maakt het niet veel uit. Hij interesseert zich veel meer voor zijn mooie sportieve tegenstander dan dat hij zijn verlies betreurt. Michiko is een slimme, goed opgeleide vrouw van goede komaf. Haar vader is een schatrijke zakenman en meerdere familieleden zijn prominente academici aan Japanse universiteiten. Akihito valt als een blok voor haar. Niet zo verwonderlijk, ze is een absolute catch. Maar er is een flink probleem, Michiko is slechts een burgermeisje en ook nog eens katholiek in plaats van Shintoïstisch en daarmee zeer ongeschikt als huwelijkspartner volgens de strenge regels van het Keizerlijk Hof. Toch probeert Akihito Michiko het hof te maken.
Belgische bemiddeling
Michiko’s vader, die voelt dat zijn dochter zich niet thuis zal voelen aan het Hof, stuurt haar naar Brussel in de hoop dat ze daar haar geliefde vergeet. Akihito laat zich niet uit het veld slaan en stuurt haar liefdesbrieven. Omdat die niet via de officiële kanalen verzonden kunnen worden vanwege hofmedewerkers die de prins streng in de gaten houden, schakelt Akihito zijn vriend koning Boudewijn in als postduif. Michiko keert dankzij de brieven verliefd huiswaarts. Het zou ook mede dankzij bemiddeling van Boudewijn zijn dat het Hof uiteindelijk akkoord gaat met een burgermeisje als bruid. Zou Akihito immers niet een betere keizer zijn als hij uit liefde zou mogen trouwen? Keizer Hirohito gaat overstag en veroorzaakt een enorme breuk met een meer dan tweeduizend jaar oude traditie. Groot tegenstander van het besluit is keizerin Kōjun die niks met haar schoondochter opheeft, en – een kleine spoiler hier – ook nooit zal bijdraaien.
Druk op haar schouders
Het huwelijk vindt plaats op 10 april 1959 en in Japan breekt een ware Michiko-gekte uit. Japanners zijn dol op hun ‘prinses Mitchi’ en volgen alles wat ze doet. Haar kapsel wordt de rage onder jonge vrouwen en haar kleding wordt de nieuwste mode. De rijtoer op hun huwelijksdag wordt door een half miljoen mensen langs de route gezien én live uitgezonden op tv, een nieuwigheid in Japan waarvoor huishoudens massaal een tv aanschaffen. Hoewel Michiko door veel Japanners op handen wordt gedragen, is er ook een grote groep onder de bevolking die haar komst aan het Hof met argusogen volgt. Het zijn de critici, traditionele Japanners en ook leden van de hofhouding, die vinden dat er met Michiko’s komst wordt getornd aan alle traditionele en onveranderlijke waarden waar het Japanse Hof voor staat. Vanaf het allereerste moment in haar huwelijk staat Michiko voor de pittige taak om een geliefde voor haar man te zijn, zich publiekelijk te gedragen als een voorbeeldige prinses, op eieren te lopen bij haar schoonmoeder, zichzelf niet te verliezen en, o ja, ook nog een kleine troonopvolger te baren.
Ondergeschikte rol
Het Japanse Hof is uniek in z’n soort. In de keizerlijke familie wordt van de vrouwen verwacht dat ze zich houden aan de waarden van een vroeger tijdperk. Er heerst het idee dat de keizerlijke familie tijdloos
is en geen deel uitmaakt van de moderne samenleving. En de rol van de vrouw? Die is ondergeschikt aan die van de man, vrouwen zijn er vooral om kinderen op de wereld te zetten. Michiko kan zich daar niet helemaal aan conformeren. Met de steun van Akihito breekt ze met traditie door haar twee zoons en dochter niet door kindermeisjes te laten opvoeden, maar zelf haar kinderen groot te brengen, borst voeding te geven en naar school te sturen. Michiko houdt van koken en als het paleis gerenoveerd wordt, laat ze een keuken bouwen. Een (toekomstig) keizerin die kookt? Ongehoord!
Mensen van vlees en bloed
Met Akihito besluit ze regelmatig fotografen uit te nodigen op het paleis om hun groeiende gezin vast te leggen. Zelf poseert ze ook, achter de pannen. Maar ze heeft niet alleen invloed binnen de paleis muren, ook in het openbaar vormt ze samen met haar man een team. Ze proberen de barrière die traditiegetrouw bestaat tussen het keizerlijk paar, dat een goddelijke status heeft, en de gewone Japanner te verkleinen. Waar het eeuwenlang ondenkbaar was dat een lid van de keizerlijke familie in contact kwam met het volk, gaan Akihito en Michiko door hun knieën om in gesprek te gaan met Japanners die hun steun nodig hebben. Ze laten hiermee zien dat er in het paleis mensen van vlees en bloed leven, in plaats van personificaties van het goddelijke. Michiko’s moderne invloeden zorgen voor een constante stroom van kritiek van buitenaf en thuis krijgt ze door de vijandige houding van haar schoonmoeder niet de volledige steun die ze nodig heeft om zich staande te houden. Ook niet wanneer in 1989 Akihito de troon overneemt na de dood van zijn vader en zij zelf keizerin wordt. Haar schoonmoeder Kōjun blijft haar kritisch volgen, tot aan haar overlijden in 2000.
Ongelijke positie
Op Michiko’s 59ste verjaardag is valse berichtgeving, dat ze Akihito’s geliefde bomen zou hebben laten kappen om een nieuwe residentie te bouwen, de druppel die haar emmer doet overlopen. Haar stem, hoe symbolisch, verdwijnt. Wél reageert ze in een uitzonderlijk statement op de berichtgeving en maakt ze duidelijk dat het verhaal niet klopt. ‘Onze samenleving mag er geen zijn die geen kritiek toestaat, maar ik wil niet dat het een samenleving is die herhaalde kritiek toestaat die niet op feiten is gebaseerd.’ Maar de aanslag op haar gezondheid is dan al een feit. Of ze nu een geboren prinses zijn, of in de monarchie introuwen, de vrouwen in de Japanse keizerlijke familie worden niet alleen door de pers en het publiek kritisch gevolgd, maar ook door de hovelingen die hun dagelijks leven in de praktijk leiden. De keizerlijke familie staat voor het traditionele Japan en prinsessen en keizerinnen zijn het symbool van de genderongelijkheid in een land waar conservatieve ideeën vrouwen nog steeds in hokjes plaatsen.
Posttraumatische stress
In het jaar dat Michiko haar stem verliest, trouwt haar zoon en toekomstig keizer Naruhito met Masako. Ook zij is een burgermeisje, ze studeerde in Oxford en heeft een succesvolle carrière als diplomaat in het voor uitzicht. Veel mensen hopen dat ze zal helpen de keizerlijke familie te moderniseren en een rolmodel zal worden voor jonge werkende vrouwen in Japan. In plaats daarvan wordt elke beweging van haar gevolgd omdat het haar niet lukt om een mannelijke erfgenaam te baren. Ze wordt door het Hof beperkt in haar reizen en andere openbare taken om haarvruchtbaarheid te beschermen. In een verklaring laat ze weten te lijden onder extreme mentale en fysieke uitputting. Bekend is dat ze, op uitnodiging van koningin Beatrix, samen met haar man en dochter Aiko – die geboren wordt in 2001 – een tijdje op jachtslot Het Oude Loo verblijft om bij te komen van de druk die er op haar rust als prinses.
Niks veranderd
Zo’n dertig jaar na Michiko’s instorting blijkt er nog weinig te zijn veranderd aan het Hof, als ook prinses Mako, dochter van haar tweede zoon Akishino, in 2022 aan de druk bezwijkt. Ook zij trouwt met een burger, wat in haar geval betekent dat ze het Hof moet verlaten. De kritiek die ze door haar keuze in de media over zich heen krijgt, zorgt voor posttraumatische stress. ‘Ze heeft het gevoel dat haar waardigheid als mens met voeten werd getreden’, verklaart haar psychiater op een persconferentie, eraan toevoegend dat ‘ze zichzelf beschouwt als iemand zonder waarde’. Het fungeren als symbool van vervlogen tijden is als een vloek die over generaties van Japanse prinsessen wordt uitgesproken.
Eerste woorden
Terug naar 1993. Michiko pakt haar werk drie dagen na haar verjaardag alweer onverstoorbaar op. Het zal meer dan twee maanden duren voordat ze daadwerkelijk haar zachtaardige, breekbare stemgeluid weer zal laten horen. In februari van het volgende jaar bezoekt ze kinderen die schildpadden vrijlaten in de zee. ‘De volgende golf zal de schildpad meenemen naar de oceaan’, zijn haar eerste woorden in het openbaar. Het werk gaat weer door totdat Akihito in 2019, overigens ook geheel tegen de traditie in, ‘aftreedt bij leven’. De beurt is nu aan zoon Naruhito met keizerin Masako aan zijn zijde.
Eindelijk rust
Voor Michiko is eindelijk het moment aangebroken om met pensioen te gaan en te genieten van de dingen die ze graag doet. Zoals detectives lezen, meloenen kweken, en twee rondjes per dag wandelen voor haar gezondheid. Ze verhuist met Akihito naar de residentie waar ze zo’n dertig jaar woonde. Ze kijkt ernaar uit, laat ze in 2018, ter gelegenheid van haar 84ste verjaardag, weten: ‘Er is daar een kamer met een raam dat uitzicht biedt op de zonsondergang, waar ik vaak van heb genoten toen ik jonger was. Onze drie kinderen zijn er opgegroeid en ik kan me voorstellen dat daar weer gaan wonen veel goede herinneringen zal terugbrengen.
