De Britse prins William is het meest recente lid dat zich bij Team Baard heeft gevoegd, nu hij sinds de zomer niet meer gladgeschoren is gesignaleerd. Het lijkt een onbenullig detail, maar achter die baard gaat bij een royal meer schuil dan op het eerste gezicht lijkt.
Tekst: Rick Evers.
‘U denkt toch niet dat ik een baard zou laten staan als mijn vrouw het niet mooi zou vinden?’, zei koning Willem-Alexander. ‘Het staat hem goed’, voegde zijn echtgenote eraan toe. Het koningspaar kreeg een vraag over de koninklijke baard na afloop van het staatsbezoek aan India in oktober 2019 (‘Er was nogal wat commotie over uw baard. Hoe kijkt u daarnaar?’). Een gek onderwerp? Misschien wat ongebruikelijk. Maar heel Nederland had het erover toen bleek dat Willem-Alexander zijn ‘vakantiebaard’ liet staan, zoals al gebleken was bij het uitspreken van de Troonrede. Heel Nederland leek er ook een mening over te hebben. Een vraag over ‘de baard’ tijdens het persgesprek was dus niet geheel onverwacht. Het antwoord van de koning kwam in alle media terecht, van het NOS Journaal tot kranten, tijdschriften en websites. Het Jeugdjournaal pikte eruit dat de baard wel ‘nogal kriebelig’ was. Waarom de gezichtsbeharing van de koning zo in de belangstelling stond? Wellicht omdat baarden aan het Nederlandse Hof bijna een eeuw lang niet of nauwelijks te zien waren geweest – in het recente verleden liet alleen prins Bernhard sr. gezichtsbeharing zien. Ook personeel werd geacht gladgeschoren ten paleize te verschijnen. Maar net zoals broeken voor vrouwen tot de millenniumwisseling niet gebruikelijk waren, veranderde ook dat. Beatrix’ schoondochters gingen broeken dragen en vrouwelijke medewerkers van het Hof volgden. Nu durven adviseurs en beveiligers in de entourage van de koning ook met een stoppelbaardje van een paar dagen voor de dag te komen.
Baardenbelasting
In vroeger tijden had zo’n beetje élke man gezichtsbeharing, een teken van mannelijkheid. Een gladde huid was feminien, en stond voor onvolwassenheid. Of het had te maken met het geloof. Onder meer in de renaissance vertelde gezichtsbeharing ook iets over de rolpatronen in de maatschappij. Het hebben van een baard was een teken van dominantie. Leiders als Tudor-koning Henry VIII van Engeland lieten een baard staan terwijl ondergeschikten hem af moesten scheren. Henry zou ervan overtuigd zijn dat gezichtsbeharing het resultaat was van het verhitten van het mannelijk lichaam in de puberteit. En daarmee dus een teken van vruchtbaarheid. Veel beharing zorgde voor veel nageslacht, belangrijk voor de erfopvolging. Een baard werd daarom met trots gedragen als symbool van status. Hoewel er geen bewijs voor te vinden is, zou Henry volgens hardnekkige verhalen zelfs een baardenbelasting hebben ingevoerd.
Bewijs is er wel dat de Russische tsaar Peter de Grote zo’n belasting in 1698 invoerde, na zijn reizen door Europa. Daarvoor was de ‘gewone Rus’ te herkennen aan zijn wilde baardgroei, iets heel anders dan de toenmalige Europese mode van gladde gezichten of keurige snorren. De tsaar bedacht dat het de Russische handel ten goede zou komen als de heren zich niet alleen naar westerse mode zouden kleden, maar ook aangemoedigd zouden worden hun fysieke barrière weg te scheren. En dus was een baard alleen nog weggelegd voor de rijken en priesters die bereid waren de belasting te betalen. De baard was een symbool van status en rijkdom geworden. Wie de belasting niet betaalde, werd publiekelijk geschoren. Een vernedering. Want wie zijn baard schoor of weinig baardgroei had, was in zijn mannelijk- heid aangetast en werd niet zelden bespot. Een geschoren gezicht was wel gebruikelijk binnen de kerk. Of zij die onderdanig waren aan hun meester, als een onvolwassen man zonder eigen zeggenschap.
Meer statuur
Al in het oude Egypte was gezichtsbeharing een statussymbool. Daar werden baarden van de rijksten zelfs geverfd en ingevlochten met gouddraad. Later werd het gebruikelijk juist glad te scheren, maar een baard bleef een belangrijk symbool voor goden en farao’s. Die laatsten droegen tijdens ceremonies een valse baard, waarmee ze ook werden afgebeeld. Denk maar aan het beroemde dodenmasker van Toetanchamon.
In sommige culturen bestonden heel specifieke regels voor gezichtsbeharing. Het is niet voor niets dat we een beeld hebben van de Franse gendarmerie met een moustache, tot 1933 was het dragen daarvan zelfs verplicht. De Franse troepen in de 18de en 19de eeuw maakten onderscheid tussen elitetroepen en de rest. De grenadiers herkende je behalve aan hun uniform ook aan hun welverzorgde, grote snorren, terwijl de jagers van de infanterie een kleinere snor met een sikje hadden. Anno nu is de baard vooral een kwestie van smaak. De Belgische koning Filip probeerde het een tijdje toen hij nog prins was. De baard bleef niet. Koning Felipe van Spanje liet hem juist na zijn troonsbestijging staan, en dat bleek een succes. Ook kroonprins Haakon van Noorwegen en toen nog kroonprins Frederik Denemarken zien we tegenwoordig niet meer zonder baard. Ze horen zo bij hetzelfde clubje als Willem-Alexander. Het zijn bovendien vrienden van elkaar – het lijkt bijna wel of ze met elkaar een afspraak hebben gemaakt. Grosso modo is de mening dat het de mannelijke troonopvolgers en koningen meer statuur heeft gegeven. Maar er zijn ook mensen die vinden dat de baard van sommigen wel wat keuriger zou mogen worden bijgehouden.
Baard als handelsmerk
Wie The Crown heeft gezien, herinnert zich wellicht nog prins Philip die in de beginjaren van zijn huwelijk een baard had; hij diende toen bij de marine. En omdat het vrije leven van de marineman en zijn vrouw Lilibet werd verruild voor het leven aan het Hof, moest de baard na 1951 wijken. De enige in de Britse koninklijke familie die onlosmakelijk met een baard is verbonden, was en is prins Michael van Kent. Geboren als derde kind van de vierde zoon van koning George V zou hij in de vergetelheid kunnen zijn geraakt, maar zijn flamboyante voorkomen – altijd perfect gekleed én zijn baard keurig onderhouden – voorkomt dat. De prins wordt wel gezien als de laatste van de ‘Romanov-Windsors’. Zijn uiterlijk doet erg denken aan zijn grootvader George, maar ook aan tsaar Nicolaas II van Rusland.
Het feit dat deze twee neven een vergelijkbare baard hadden, zou te maken kunnen hebben met de Britse koningin Victoria. ‘Een hele baard, kort en zeer schoon gehouden’, beval ze matrozen. ‘Snorren mogen in geen geval worden toegestaan zonder baard. Dat moet duidelijk worden begrepen.’ George nam het bevel van zijn grootmoeder in elk geval zeer serieus, al in zijn late tienerjaren liet hij zijn baard staan. De baard werd een handelsmerk, net als die van de Russische tsaar.
Dispensatie voor Harry
Tegenwoordig zijn er in het Britse leger andere regels. Een militair moet toestemming aan zijn bevelvoerende officier vragen om een baard te laten staan en deze moet ‘vooral netjes geknipt worden, in de nek en jukbeenderen’, zo staat erin. ‘Het valt binnen het subjectieve oordeel van de bevelvoering om een acceptabel uiterlijk van een baard te definiëren, aangezien veel afhangt van de kenmerken van het individu.’ In elk geval zijn stoppels en hipsterbaarden niet toegestaan en ze mogen ook de knoop van een stropdas niet verbergen. Vanwege die regels is de baard van prins Harry dan ook historisch te noemen. Hij was de eerste Britse royal in ruim een eeuw die op zijn huwelijksdag een baard droeg. Harry kreeg dispensatie van grootmoeder Elizabeth om bij zijn uniform een baard te dragen. ‘Een baard werd door sommigen beschouwd als een behoorlijke schending van het protocol en de al lang geldende normen, vooral omdat ik ging trouwen in mijn legeruniform’, schreef de prins in zijn recent verschenen memoires. ‘Ik had de baard laten groeien tijdens mijn reis naar de Zuidpool, en ik had hem gehouden na thuiskomst, en het hielp, samen met therapie, meditatie en een paar andere dingen, om mijn zenuwen te bedwingen.’ Een baard geeft een royal dus niet alleen status, maar ook een stukje zekerheid. Hoewel: toen tijdens een weekendje jagen een vriend van Harry aan diens grootvader Philip vroeg wat die van de baard van zijn kleinzoon vond, klonk er een lach. ‘Dat is toch geen baard?’ brieste Philip. Zijn kleinzoon moest maar een overdadige baard als van een Viking laten groeien. ‘Typisch iets voor grootvader om méér baard te eisen’, aldus de prins.
Prins Harry’s leven is gevormd door liefde, frustratie en gemis
