Traditioneel wordt rond Koningsdag de balans opgemaakt over de populariteit van koning Willem-Alexander, uitgedrukt in een rapportcijfer. Niet eerder was het cijfer voor onze koning zo laag: van een 6,7 vorig jaar zakt hij naar een 6,5. In 2020, aan de start van de coronapandemie werd hij nog beoordeeld met zijn hoogste cijfer, een 7,7. Hoe komt dat en is het tij nog te keren? Politiek journalist Jan Hoedeman volgt de Nederlandse monarchie door zijn politieke bril al 25 jaar en kan als geen ander in kaart brengen waar deze dalende cijfers vandaan komen. Hij schreef hierover het boek De achilleshiel van de koning.
Wat maakt koningshuisverslaggeving na 25 jaar voor jou nog interessant?
Jan Hoedeman: “Mijn interesse in het Koningshuis werd gewekt aan het begin van het millennium. Er zouden mensen overlijden, er zou een abdicatie en inhuldiging aankomen, de jongens zouden gaan trouwen. Dat op handen zijnde pakketje vond ik interessant, daar wilde ik in investeren. Ik ben in de eerste plaats een politiek verslaggever, met de leuke afwisseling van het onderwerp Koninklijk Huis erbij. Het leuke vind ik dus als het schuurt tussen politiek en monarchie. De politiek gaat over de monarchie, daar moeten ze draagvlak blijven behouden. En het zal altijd blijven schuren, dat zie je nu ook weer met Amalia gebeuren en de bedreigingen aan haar adres. Wat mijn baan ook leuk maakt, is dat ik een alibi heb om de wereld over te reizen achter het koningspaar aan en te zien hoe republieken de koning en de koningin ontvangen. Die kijken er met een mengeling van bewondering en meewarigheid naar.”
De rapportcijfers voor Willem-Alexander zijn historisch laag. Zag je dat aankomen?
“Ik had niet het idee dat ze omhoog zouden stuiteren zoals dat wel in de politiek kan gebeuren. De eerste keer dat de cijfers flink omlaag gingen, dacht ik wel: dat is nog nooit vertoond. De koning zegt nu wel dat alle instituties lagere vertrouwenscijfers hebben. Maar het echte verhaal is natuurlijk dat het bij geen enkel instituut in een duikvlucht is gegaan door persoonlijk toedoen. We mopperen allemaal over de politiek en dat het niet goed gaat, maar de cijfers gaan langzaam. Die van de koning zijn in een half jaar tijd gekelderd en laag gebleven. Positief bekeken: de bodem lijkt in zicht. Vanaf nu kan hij weer klimmen.”
Hoe kan Willem-Alexander het tij keren?
“Door geen fouten te maken, dat is echt het belangrijkste. Beatrix kon dat ook, dus dat kan hij ook. Dan heb je het meteen over zijn achilleshiel: het privédomein oprekken ten koste van het koningschap. Dat gebeurde er met zijn coronablunders. De vakantie naar Griekenland bijvoorbeeld. Hij stelde zijn privéruimte boven het algemeen belang. Dat gebeurde ook met zijn vakantievilla in Mozambique in 2008. Dat was ook iets dat niet kon.”
Wat kan hij wél doen?
“Hij moet het zo organiseren dat hij geen fouten kan maken. Door adviseurs aan te nemen die niet bang zijn voor hun carrière als ze hem tegenspreken. Laat die adviseurs niet langer dan vijf jaar zitten, dat is in geen enkele organisatie gezond. Zorg dat adviseurs een afstand bewaren en niet gaan denken zoals hij. Laat ze geen familie worden, als het ware. In zijn podcast Door de Ogen van de Koning vertelt hij dat hij bij sollicitaties vraagt of de persoon in kwestie hem kan tegenspreken. Natuurlijk zegt een kandidaat dan ja. Maar de kunst is tegen blíjven spreken. Die kunst blijken ze niet te verstaan anders kan ik die fouten niet verklaren.”
Willem-Alexander hecht weinig waarde aan het begrip populariteit, zoals Beatrix dat ook niet deed.
“Ik vind dat hij daarbij wegduikt. Hij beargumenteert dat de populariteit van alle instituties laag is en haalt een beetje zijn schouders op over de peilingen. Dat zal terecht zijn als hij de komende twintig jaar lang geen fouten meer maakt. Dan zal hij met terugwerkende kracht gelijk hebben gehad.”
Prinses Amalia kreeg dit jaar ook voor het eerst een cijfer, een 7. Wat kan Amalia leren voor haar toekomst door te kijken naar haar vader?
“Zij moet blijven kijken en vragen stellen. Alle gebeurtenissen komen in een andere vorm vanzelf weer terug. Dan kan ze altijd terugvallen op de gesprekken die ze daarover heeft gevoerd. Ervan uitgaande dat ze gaat opvolgen.”
Twijfel je aan haar bereidheid?
“Het wordt steeds ingewikkelder voor iemand als zij om op te volgen. Door de mediahectiek, de ontvoeringsdreiging, haar persoonlijke leven dat wordt ingeperkt, ze kan niet in een studentenhuis wonen. Ze ziet een toekomst waarvan ze zich moet afvragen: wil ik dat? Ik kan me voorstellen dat ze het misschien liever niet doet. Dat ze ervan gaat twijfelen. Ik gun haar de vrijheid om haar eigen beslissing te nemen, ook in de toekomst. Ze moet zich niet geketend voelen. Als ze koningin wordt, moet ze dat doen omdat ze het wil. Niet omdat het moet.”
Wat voor koningin zie je in Amalia?
“Dat kan ik nog niet zeggen over iemand die negentien is. Men kon van een negentienjarige Beatrix ook nog niet voorspellen dat ze een zakelijke koningin zou worden die echt op de inhoud zou zitten en een politiek dier was. Amalia lijkt me een mensen-mens, heel sociaal. Empathie lijkt me een eigenschap die zij nodig heeft in die functie en die ze lijkt te hebben. Ze is nieuwsgierig naar de samenleving. Ik lees in haar portret door Claudia de Breij dat ze sociale dingen doet, zich bekommert om mensen die het niet makkelijk hebben.”
Waarom bracht je nu je boek De achilleshiel van de koning uit?
“Ik had materiaal waarvan ik dacht: dat moet niet verstoffen in mijn archief. Ik heb tussen 2003 en 2010 met vijftien collega’s zo’n twee keer per jaar gesprekken gevoerd met toen nog prins Willem-Alexander en prinses Máxima. Daarin zie je hoe zij hun netwerk hebben opgebouwd, hoe zij bezig waren met de overgang naar het koningschap. Ik vind het fascinerend om dat nu te laten zien. Natuurlijk waren dat achtergrondgesprekken, niet voor publicatie, maar ze zijn nu tien jaar koning en koningin dus ik vind wel dat je dat voor de geschiedenis aan de vergetelheid mag onttrekken. Ik wil ook de vergelijking maken: waar schuurde het met Beatrix en waar met Willem-Alexander tussen politiek en monarchie? Een soort van vergelijkend warenonderzoek.”
Boek cadeau bij abonnement op Vorsten
De achilleshiel van de koning (winkelwaarde € 19,99) is een boek voor iedereen die wil weten waarom de populariteit van de monarchie al sinds een paar jaar afneemt en wat daarvan de risico’s zijn. Van binnenuit ontsluit schrijver Jan Hoedeman de wonderlijke wereld van de royals in de polder, die worstelen met hun persoonlijke vrijheid, openbaarheid en de ministeriële verantwoordelijkheid. U krijgt het boek nu cadeau bij 7x Vorsten, samen voor € 47,50. Bekijk de tijdelijke aanbieding.
Jan Hoedeman. Foto: Bart Maat 
