Buiten de paleismuren worden de Europese (oud-)koninginnen aangesproken met Majesteit, maar in privétijd luisteren ze ook naar granny, gary, nonna, amma, mormor of farmor.
Door Karlijn Hoftijzer. Dit verhaal stond eerder in Vorsten 2, 2021 en is waar nodig bewerkt voor online publicatie.
Net als zoveel andere grootmoeders heeft ook prinses Beatrix in coronatijd haar kleinkinderen een stuk minder kunnen knuffelen dan ze eigenlijk zou willen. Zo kon ze niet eens op 7 december 2020 een verjaardagstaartje komen eten bij prinses Amalia. Isolatievoorschriften waren ook op Kasteel Drakesteyn de norm, maar eenzaam hoefde Beatrix niet te zijn, want met inachtneming van de afstandsregels kon ze wel degelijk bezoek ontvangen. In haar grote tuin in Lage Vuursche is er ruimte genoeg voor een trampoline, waarop de kleinkinderen zich − in ieder geval tijdens Hemelvaart − heerlijk uitleefden.
Paaseieren zoeken in Tavarnelle
Over de paasdagen van 2020 is echter niets bekend, maar Pasen is een typische familiedag voor de Oranjes. En al geloven de kleinkinderen niet meer in de paashaas, paaseieren zoeken doen ze nog steeds met veel plezier. Oudste kleindochter Eloise herinnert zich hoe ze in de torenkamer van Beatrix’ huis in Tavarnelle een film mocht kijken, terwijl ze door het raampje zag hoe (en waar!) de volwassenen paaseieren verstopten. Een kostbare herinnering aan een traditie die er nog steeds is, hoewel Beatrix’ jongste kleinkind Ariane alweer vijftien is. Voor haar vriendinnen is het volgens Eloise een vreemd idee dat haar oma koningin van Nederland is geweest. ‘Ik ging een keer met mijn vriendinnen langs m’n oma. En terwijl ik ze al heel lang ken, vroegen zij: “Hoe moeten we zijn? Wat moeten we zeggen?” Ik zeg dan: gewoon normaal. En dan zeggen zij: “Wat is normaal?”’ Ze kan zich een klein beetje voorstellen hoe zo’n ontmoeting voor andere mensen moet zijn, ‘maar ik zie haar gewoon echt als een normale oma’.
Schilderen op Drakesteyn
Een normale oma dus, waar je als kleinkind normale oma-dingen mee doet. Lekker schilderen in een tuinhuisje bij Drakesteyn, de liefde voor paardrijden delen, pannenkoeken bakken, trampoline springen, bootje varen. Veel laat prinses Beatrix niet los over de band met haar kleinkinderen. Maar in 2005, als nog niet eens alle kleinkinderen geboren zijn, vertelt ze dat ze nooit heeft gedacht dat het zo leuk zou zijn: ‘Het is echt enig! Ik geniet er echt enorm van, en ik probeer er tijd voor te maken. Gelukkig heb ik schoondochters die het belangrijk vinden dat hun kinderen hun grootmoeder leren kennen en meemaken. Ze gunnen me veel tijd met de kinderen. Echt heel leuk, want ik mag ook wel eens oppassen.’
Pied-à-terre in Den Haag
Beatrix heeft niet van alle kleinkinderen evenveel van hun vroege jeugd kunnen meemaken. De kinderen van Constantijn en Laurentien groeiden grotendeels op in België en Luana en Zaria, dochters van Friso en Mabel, zijn geboren en getogen in Londen. Beatrix ging al vaak op en neer naar Londen, maar helemaal sinds Friso’s ongeluk vliegt ze regelmatig naar het Verenigd Koninkrijk om weekenden met de jonge meiden door te brengen. Luana en Zaria moeten een bijzondere band met Beatrix hebben: een oma die komt logeren is een andere oma dan eentje waar je overdag op bezoek gaat. Om bij de Haagse kinderen van Willem-Alexander en inmiddels ook Constantijn in de buurt te zijn, kan Beatrix gebruikmaken van haar pied-à-terre in Den Haag, op Noordeinde 66.
Skiën met Mabel
‘Amma’ noemen de kleinkinderen hun oma, een samentrekking van oma en mamma. Het zou kunnen verraden dat hun band verder gaat dan die van ‘slechts’ oma en kleinkind. Het is in ieder geval duidelijk te zien dat Beatrix met de kleinkinderen een ontspannen, warme band heeft. Ze ontfermt zich over Amalia tijdens de inhuldiging van Willem-Alexander en laat haar kleinkinderen − dan nog peuters − met een lach hun luidruchtige gang gaan als ze onder het gewaad van de dominee gluren tijdens de doop van Ariane. Nu de oudste meiden volwassen worden, worden de zorgende rollen soms omgedraaid. Tijdens de laatste fotosessie in Lech reikt Amalia haar grootmoeder in de sneeuw de hand en slaat een arm om haar heen als ze trots tussen de schare kleinkinderen in ski-jassen poseert. De laatste jaren ontbraken Luana en Zaria: hun Britse schoolvakanties lopen niet altijd gelijk met de Haagse. Maar oma wil wel iedereen zien en heeft dus een oplossing: eerst een week wintersportvakantie met de twee meiden en hun moeder Mabel, daarna met de rest van de familie, inclusief fotosessie.
‘Ik ben een trotse vader’
Willem-Alexander over misschien wel de belangrijkste rol in zijn leven.
Granny en Ma’am
Beatrix is inmiddels al flink wat jaren met pensioen, waardoor ze meer tijd heeft voor haar familie, een luxe die de Britse koningin Elizabeth nooit zal kennen. Ze draagt weliswaar steeds meer taken over aan de volgende generaties waardoor ze het wat rustiger aan kan doen, maar meer tijd met haar kleinkinderen zit er nog steeds niet echt in want er moet altijd gewerkt worden. Niet voor niks laat ze haar hele familie afreizen naar Balmoral of Sandringham om gezamenlijk respectievelijk zomervakantie en kerst te vieren. ‘Gary’ noemde prins William zijn oma toen hij nog niet goed kon praten, inmiddels spreken de kleinkinderen van ‘granny’, maar verwijzen ook nog steeds naar haar als ‘Her Majesty’ en ‘Ma’am’. De band tussen de Queen en haar (achter)kleinkinderen blijft immers altijd formeel: vanaf een jaar of vijf wordt de kinderen al geleerd om buiten de deur te buigen of een reverence te maken voor de vorstin.
Inmiddels heeft Elizabeth naast acht kleinkinderen ook twaalf achterkleinkinderen; prins George noemde haar toen hij nog een peuter was ‘gan gan’. Volgens Catherine laat de koningin haar liefde voor de achterkleinkinderen zien door kleine cadeautjes in de slaapkamer te leggen als ze komen logeren. Als William en Harry over hun grootmoeder praten, is dat altijd met een mix van bewondering en humor. Bewondering voor haar lange carrière en het opbouwen van de Commonwealth. Met humor weten ze de status van hun oma te relativeren. ‘Wij schrikken ook nog steeds als we haar tegen het lijf lopen in het paleis’, grapt Harry.
Nonna Paola
Bij onze zuiderburen zorgt een vertroebelde familierelatie voor een iets minder sterke band tussen grootmoeder Paola en haar kleinkinderen. De geboren Italiaanse koningin wordt geen oma of grand-mère genoemd: haar oudste kleinkind Amedeo besloot dat nonna, Italiaans voor oma, het beste bij haar past. Alsof ze iets goed te maken heeft, is Paola meer grootmoeder dan ze ooit moeder is geweest. Ze koestert de momenten met haar kleinkinderen. Vooral met het kroost van Astrid (de enige van haar drie kinderen met wie ze nog een goeie band heeft) en Laurent. De band met de kinderen van Filip is wat minder hecht. In de zomervakanties gaat ze geregeld met prinses Claire en de drie kinderen – maar zonder Laurent – op vakantie. In dit verhaal is Claire de verbindende factor: zij is degene die ervoor zorgt dat Louise, Aymeric en Nicolas hun grootmoeder (en -vader) langs vaderskant nog zien.
Abuela Sofía
In de familie van abu (kort voor abuela, oma in het Spaans) Sofía loopt ook niet altijd alles op rolletjes, maar zij zorgt ervoor dat ze in ieder geval in het leven van kleindochters Leonor en Sofía een belangrijke rol vervult. Als moeder en echtgenote heeft ze met lede ogen moeten aanzien hoe haar gezin uit elkaar viel: zoon Felipe ontnam zijn zus Cristina haar titels, echtgenoot Juan Carlos vertrok voor een zelfverkozen ballingschap en liet haar achter. Het zou een reden kunnen zijn om haar kleinkinderen koste wat kost dicht bij zich te willen houden. Ze woont net als haar kleindochters op het Zarzuela-paleis en ook de zomervakanties brengen ze voor een deel samen door in het buitenverblijf op Mallorca. Ze neemt de meiden geregeld mee voor uitstapjes, zoals een musical, voor wat echte oma-vertroeteling. Tijdens publieke optredens is het − meer dan welke andere koninklijke oma ook − Sofía die haar kleinkinderen bij de hand pakt en met een blond koppie aan weerszijden trots de media tegemoet loopt.
Knutselen en knuffelen
De Scandinavische koninklijke oma’s zijn net als Elizabeth nog volop aan het werk. Koningin Margrethe was als werkende moeder vaak afwezig in haar gezin en nog steeds werkt ze onverstoorbaar door tot ze ‘van de troon valt’. Het moet voor de kinderen van kroonprins Frederik en prins Joachim geweldig zijn om een creatieve oma met lades vol snuisterijen en knutselspullen te hebben, en die elk jaar haar eigen adventsverhaal verzint met zelfgemaakte elfjes. Farmor noemen de kleinkinderen Margrethe: Deens voor oma van vaders kant.
Bestemor Sonja
Bestemor (Noors voor oma) koningin Sonja ziet haar kleinkinderen maar al te graag komen: trots staat ze met de armen gespreid als al haar nakomelingen aan de paastafel in de tuin zitten waarmee ze lijkt te zeggen: kijk eens wat een rijkdom. Als ze haar kleinkinderen begroet verdwijnen ze in haar armen en ze laat zich op familievakanties niet kennen als er gewandeld wordt: ze doet op haar leeftijd niet onder voor de jongere dames. De band met haar kleinkinderen is de afgelopen jaren alleen maar hechter geworden: tijdens kerst 2019 waren de dochters van Märtha Louise bij haar toen ze hoorden dan hun vader Ari Behn zich van het leven had beroofd. Met één kleindochter heeft Sonja een speciale band: ze neemt troonopvolgster Ingrid Alexandra regelmatig onder haar hoede om haar de fjne kneepjes van het koninginnenvak te leren, omdat Mette-Marits gezondheid het niet altijd toelaat om volledig mee te draaien.
Het plezier van kleinkinderen
Koningin Silvia wordt mormor (oma van moeders kant) of farmor (oma van vaders kant) genoemd: ‘In Zweden weet je altijd precies over welke oma je het hebt!’ Een typische verwen-oma vindt ze zichzelf niet. Het is in Zweden gebruikelijk dat kinderen alleen op zaterdag mogen snoepen. Is het geen zaterdag? Dan valt Silvia niet om te praten. Ook Silvia moet net als Beatrix een aantal kleinkinderen missen omdat prinses Madeleine met Adrienne, Nicholas en Leonore in Californië woont. Maar als Madeleine met drie zieke kinderen thuiszit, zegt Silvia (als het kan) zonder twijfel haar afspraken af om het eerste vliegtuig die kant op te pakken. Dat doet ze graag, want een van de leuke dingen van het hebben van kleinkinderen vindt ze het plezier dat ze aan hen beleeft, zonder de zware verantwoordelijkheid van het ouderschap. Ze noemt haar kleinkinderen dan ook niet voor niks ‘het toetje van het leven’!
