Koning Willem-Alexander houdt vrijdagavond de vierde bijzondere koninklijke toespraak na de Tweede Wereldoorlog. De coronacrisis is dan ook uitzonderlijk.
Voor Willem-Alexander is het tevens de tweede keer dat hij de bevolking op deze wijze toespreekt. Vijf jaar geleden deed hij dat ook na het neerschieten boven Oekraīne van vlucht MH17 van Malaysian Airlines. De vliegramp had “een diepe wond geslagen in onze samenleving. Het litteken daarvan zal zichtbaar en voelbaar blijven tot in lengte van dagen”, zei de koning in juli 2014 na afloop van een bijeenkomst met nabestaanden van de slachtoffers. “Mensen laten elkaar niet los. Dat is vooral van belang in deze dagen, nu ons land zo op de proef wordt gesteld en zoveel landgenoten overweldigd zijn door verdriet. Dat wij elkaar vasthouden. Dat wij elkaar steunen en opvangen waar mogelijk.”
Koningin Beatrix hield een korte toespraak na de aanslag bij de viering van Koninginnedag in Apeldoorn in 2009. Daarbij was de koninklijke familie zelf het doelwit. “Wij zijn sprakeloos dat zoiets vreselijks heeft kunnen gebeuren. Mijn familie, ik, maar ik denk ook allen in het land, leven van harte mee met de slachtoffers, met hun familie en vrienden en met allen die door dit ongeluk diep geraakt zijn”, aldus de zwaar aangeslagen Beatrix.
Watersnoodramp
De Watersnoodramp in 1953 was voor koningin Juliana aanleiding voor een radiotoespraak, in die tijd nog het gangbare medium. Op de dag van nationale rouw, een week na de overstromingen die ruim 1800 mensen het leven kostte, zei Juliana: “Landgenoten, die door de ramp getroffen zijt en gij redders en helpers in de ruimste zin, wij staan allen vol ontzag tegenover het grote leed, dat ons gehele volk trof toen een deel daarvan een week geleden werd overvallen door storm en vloed: tegenover de moed, door zovelen betoond in de nood, en tegenover de verschrikking doorstaan door hen, die van ons heengingen, en door hen die bij ons bleven met het zware lot, dat zij thans dragen.”
“Zelfs onze superieur ontwikkelde techniek was machteloos de ramp op het kritieke moment af te wenden. Zij moest het opgeven tegenover wat ons lot moest zijn, en dus toch nooit met mensenmacht te keren is”, stelde de koningin, die ook het hervonden saamhorigheidsgevoel in de samenleving prees. “De doorbraak van de dijken riep, daartegen in, een springvloed op van medeleven met elkander. De eendracht uit de oorlogstijd, was plotseling weer paraat. Dit hief ons volk in eens op boven alle afscheidingen en ieder compromis der samenleving uit.”
Jaarlijkse kersttoespraak
De jaarlijkse kersttoespraak is verder geregeld aangewend om te reageren op actuele gebeurtenissen in de samenleving. “Bij een ramp overvalt leed mensen plotseling, maar levensmoed kan ook geleidelijk verloren gaan. Verdriet maakt sprakeloos. Goedbedoelde woorden dringen niet door”, zei Beatrix bijvoorbeeld met kerst 2000, het jaar van de vuurwerkramp in Enschede.
Koningin Juliana stipte in haar kersttoespraak de oliecrisis aan en de boycot van Nederland door Arabische landen in 1973. “Laten we ons verbonden voelen met allen die ook in moeilijkheden verkeren, contact hebben met hen, elkaar helpen, tegenstellingen over ’t hoofd zien, — want nood roept op tot eendracht. En ik hoop: steeds in groter, wijder kringen.”
Het was ook in dat jaar dat minister-president Joop den Uyl zich rechtstreeks tot de bevolking wendde. Deze week was premier Mark Rutte de eerste die dat weer op die wijze deed.
